Gelijke monniken
Pamela Hemelrijk
Illustratie: Ilah
Laat ik voorop stellen dat het mij siberisch laat wie het opperhoofd is van de VVD. Maar er is me wel iets eigenaardigs opgevallen in de berichtgeving rond de ‘mislukte couppoging’ van Rita Verdonk, en daar heb ik nog niemand over gehoord.
Ik begrijp namelijk iets niet. Het systeem zit dusdanig in elkaar dat je automatisch een hogere plaats op de lijst krijgt als je maar genoeg voorkeurstemmen haalt. Het beste voorbeeld is Fatma Koser Kaya van D66, die met 34.564 voorkeurstemmen haar collega Bert Bakker van een verkiesbare plaats verdrong. Zij hoefde haar zetel niet eens op te eisen, laat staan een persconferentie in de kroeg te beleggen; ze kreeg hem gewoon toegekend, op grond van de officiële verkiezingsuitslag. Bert Bakker ruimde dan ook onmiddellijk zonder morren het veld, en hij liet het wel uit zijn hoofd om Fatma te verwijten dat zij een coup had gepleegd.
En zo doet zich dus het merkwaardige verschijnsel voor dat je in ons kiesstelsel wel met voorkeurstemmen kunt opklimmen van de zesde naar de derde plaats op de lijst, zoals Fatma, (of van pakweg de 68ste naar de 10de, zoals nogal wat Turken in de Rotterdamse PvdA-fractie is overkomen), maar niet van de tweede naar de eerste plaats (ook al heb je bijna honderdduizend stemmen meer dan de lijsttrekker himself). Kortom: je bent altijd verplicht je plaats af te staan aan een rivaal die meer voorkeurstemmen haalt dan jij, behalve wanneer je toevallig de lijsttrekker bent. Dan gaat die vlieger ineens niet meer op, en spreken de media eendrachtig van een couppoging.
Nogmaals, het is puur wetenschappelijk belangstelling, want het zal me een zorg zijn wie het uithangbord is van de VVD, maar hoe zit dat staatsrechtelijk? Kan kan iemand me vertellen waar dat staat in onze kieswet, dat elke plaats op de lijst kan worden veroverd met voorkeurstemmen, behalve dan de eerste plaats? Dat elke kandidaat in zo’n geval het veld moet ruimen voor de concurrent, maar dat alleen voor de lijsttrekker hierop een uitzondering wordt gemaakt? Ik vraag het maar.
Want volgens mij staat dat nergens. Als ik het mis heb hoor ik het graag. Want als ik het niet mis heb, dan is het volgens mij volstrekt onwettig, dat Rutte zijn plaats niet heeft afgestaan aan Verdonk. Misschien een aardige kluif voor de Commissie Gelijke Behandeling, bij het scheiden van de markt? Onder het motto: gelijke monniken gelijke kappen; wat voor Bert Bakker geldt, geldt evenzeer voor Mark Rutte?
Pamela Hemelrijk werd onlangs ontslagen als columniste bij Metro. Daarvoor schreef ze onder andere voor het Algemeen Dagblad en De Gezonde Roker.
Algemeen, 01.12.2006 @ 23:27
22 Reacties
op 02 12 2006 at 01:07 schreef stan de jong:
He Pamela,
Heel terechte vraag, nog afgezien van de morele plicht die Rutte zou hebben een plaatsje op te schuiven. Bien, het gaat om de academische discussie.
Ik heb zojuist de Kieswet er eens op nageslagen en dit gecombineerd met het onvolprezen Wikipedia (stuk eenvoudiger). En ik denk dat ik er nu uit ben.
Dit zegt Wiki-de-Viking:
In Nederland kan een kandidaat met voorkeurstemmen gekozen worden voor een functie als hij ten minste een aantal van 25% van de kiesdeler aan stemmen gehaald heeft. In dat geval moet de laagstgeplaatste kandidaat die een zetel had en niet 25% van de kiesdeler aan stemmen had, plaatsmaken. Tot 1998 gold een norm van 50% van de kiesdeler.
Kern is het woord "laagstgeplaatste kandidaat". In de praktijk gaat het stelsel dus om de vraag wie een dusdanig aantal stemmen heeft dat hij – ondanks dat hij lager staat dan de laagstgeplaatste kandidaat – toch in de Kamer kan komen. Met andere woorden: de Kieswet is er slechts in geinteresseerd in wie de wettig gekozen Kamerleden zijn, en niet of die op nummer zes of zeven komen.
Tenzij natuurlijk nummer zes de laagstgeplaatste van de verkozen kandidaten van partij X is, en nummer zeven een zodanig groot aantal voorkeurstemmen (25 procent kiesdeler) binnenhaalt dat die zes uit de Kamer verdrijft.
Dit nu is van toepassing op D66 waar nummertje 6 zowel 5,4,3 passeert en in de Kamer komt.
Voor de rest is het de Kieswet kennelijk om het even (goh Harrie van Bommel heeft meer/minder voorkeurstemmen dan Agnes Kant, goh Rita Verdonk meer dan Rutte) en is het hoogstens iets waar de fracties zelf wellicht (in de toekomst) conclusies aan verbinden.
Snap je ‘m? (Of leg ik het niet goed uit?).
op 02 12 2006 at 01:08 schreef pamela hemelrijk:
Weet je dat laatste heel zeker?
op 02 12 2006 at 01:13 schreef stan de jong:
Ter aanvulling: en daarmee heeft de bovenste poster DVR, die gelijk met mij op deze site bezig was, dus gelijk: als de VVD 1 zetel zou hebben behaald, zou de laagstgeplaatste kandidaat (Mark Rutte)plaats hebben moeten maken voor Rita Verdonk.
Al het overige is (in elk geval voor de wet) intern partijgezeik.
op 02 12 2006 at 01:15 schreef stan de jong:
Ja, zeker. (denk ik)
Je denkt toch niet dat Rita’s spindoctors zo dom zijn dat ze anders dit buitenkansje aan zich voorbij zouden laten gaan?
op 02 12 2006 at 01:20 schreef cugel:
Ik zal u missen in Metro! Blunder van de redactie: een groot deel van de columnisten is minder goed. Toch jammer.
op 02 12 2006 at 01:26 schreef pamela hemelrijk:
Oeps! Bovenstaande vraag was niet bedoeld voor stan, maar de gozer boven hem. Het is me duidelijk Stan, maar ik vraag me toch af wat er zou gebeuren als een partij maar één zetel haalt, zodat nummer twee door zijn voorkeurstemmen op de enige verkiesbare plaats belandt. In dat geval zou nummer één dus wèl regelementair verplicht zijn zijn zetel af te staan. Maar of ie dat ook werkelijk zou doen, dat vraag ik me af, de doorsnee lijsttrekker kennende. Jammer dat het zich nooit voordoet. Zou een interessant schouwspel opleveren, volgens mij.
op 02 12 2006 at 01:32 schreef stan de jong:
@Pamela.
Maar nu ik het nog eens beter bestudeer, denk ik dat – als Wiki gelijk heeft – ook een zetelaantal van 1 voor de VVD geen implicaties zou hebben gehad. Immers, ook Mark Rutte heeft 25 procent van de kiesdeler gehaald!
(Alleen: wanneer de VVD slechts 1 zetel zou hebben gescoord, zou het totaal aantal uitgebracht stemmen op Markje vermoedelijk weer veel lager liggen, wellicht onder die 25 procent, en schuift Rita toch weer op. Is iedereen er nog bij?)
op 02 12 2006 at 01:36 schreef pamela hemelrijk:
PS: Rita’s spindoctors zijn in mijn opinie ruimschoots stom genoeg om daar geen bal vanaf te weten. Wij hebben al uren research nodig om uit te vissen hoe het zit, en wij zijn veel knapper dan die oliebollen.
op 02 12 2006 at 01:40 schreef DvR:
Dag allemaal, daar ben ik weer. Ik zat even in de Kieswet (http://www.kiesraad.nl/contents/pages/7451/kieswet.pdf), die dit allemaal regelt en dan m.n. in Art.P15 lid 1, en Art. P19 (pagina 45 e.v. van gelinkt document).
Stan: Nee, ook degenen die met 25% of meer van de kiesdeler gekozen zijn, worden in volgorde van stemmenaantal gerangschikt. Alleen in het uitzonderlijke geval dat twee kandidaten precies evenveel stemmen hadden, beslist de volgorde op de lijst.
op 02 12 2006 at 01:44 schreef pamela hemelrijk:
Zou leuk zijn om deze topic eens aan alle kamerleden voor te leggen. Ik wil wedden dat je dan duizend en één verschillende antwoorden krijgt, en dat niemand het precies weet. Om van de spindoctors maar helemaal te zwijgen.
op 02 12 2006 at 01:45 schreef DvR:
Herstel, pagina 42 van dat document!
Deze regeling maakt het vak van lijstduwer overigens wel riskant. Als iemand met zijn beroemde maar verder tamelijk lege hoofd 25% van de kiesdeler haalt, streeft hij iedereen op zijn lijst voorbij die dat magische aantal niet gehaald heeft. En dan zit ‘ie vier jaar lang ergens achteraf in de Kamer beroemd te wezen.
op 02 12 2006 at 01:51 schreef stan de jong:
@DVR en Pamala.
En nu ben ik er echt, definitief helemaal uit, voor wie het nog interesseert: binnen het huidige stelsel kan er NOOIT bij een partij die maar 1 zetel haalt de lijsttrekker ten val worden gebracht. Immers, die behaalt altijd de kiesdeler (nodig immers om in de Kamer te komen) en dus zeker 25 procent van de kiesdeler!
Kortom, mijn laatste terzijde hierboven klopt niet, en wat DRV schrijft in zijn laatste zin klopt evenmin.
Hehe, pufpuf, lekker makkelijk onze democratie, gaat allen nu maar gerust slapen.
op 02 12 2006 at 01:55 schreef stan de jong:
@DVR
We zitten danig langs elkaar heen te mailen. Mijn reactie "en wat DRV schrijft in zijn laatste zin klopt evenmin" sloeg op je eerste posting.
Maarruh… volgens mij klopt wat ik hierboven schrijf: de lijsttrekker van een eenmanspartij kan nooit verdreven worden, toch?
op 02 12 2006 at 01:59 schreef pamela hemelrijk:
Dus alles bij elkaar heeft Rita, behalve een evident moreel recht op de eerste plaats, ook nog in regelementair opzicht een paar hele sterke troeven in handen. Zie je nou hoe achterlijk die spindoctors zijn Stan? Ze hadden hun kansen veel beter kunnen buiten dan ze hebben gedaan. De sufferds.
op 02 12 2006 at 02:04 schreef pamela hemelrijk:
Inderdaad, wat mailen we langs elkaar heen. Stan, ik zou nog steeds niet weten of het klopt dat de lijsttrekker van een eenmanspartij niet verdreven kan worden. Volgens mij wordt het tijd hier een staatsrechtgeleerde over te raadplegen. Ik wil het nou verdorie zeker weten ook!
op 02 12 2006 at 02:16 schreef DvR:
Ja nee, Rita was er altijd met die ene zetel vandoor gegaan.
Er zijn theoretisch maar twee mogelijkheden:
– Zij had die 25% van de kiesdeler gehaald, maar Marc niet. Dan was ze op grond daarvan vóórgegaan, want ’25ers’ krijgen de eerste zetels toebedeeld.
– Ze hadden geen van beide die 25% gehaald. Dan zaten ze in dezelfde categorie, en was Rita voorgegaan omdat ze meer stemmen dan Marc had.
Als ze beide die 25% van de kiesdeler gehaald hadden, zouden ze ongetwijfeld 2 of meer zetels behaald hebben, dus dat scenario kan niet.
op 02 12 2006 at 02:17 schreef DvR:
Wat overigens nóg sneuer is, is als je meer zetels behaalt dan je kandidaten hebt.
Dat overkwam dit jaar de Heilooër gemeenteraadskandidaat Willem Gomes, wiens communistische heilsgedachte bleek te appeleren aan maar liefst 9,2% van het electoraat. Helaas had hij met zijn Nieuwe Communistische Partij Nederland alleen zichzelf gekandideerd, zodat zijn ruimschoots verdiende tweede zetel aan de vijand werd toebedeeld.
op 02 12 2006 at 05:01 schreef DvR:
Stan, om nog even concreet hier op terug te komen:
binnen het huidige stelsel kan er NOOIT bij een partij die maar 1 zetel haalt de lijsttrekker ten val worden gebracht. Immers, die behaalt altijd de kiesdeler (nodig immers om in de Kamer te komen) en dus zeker 25 procent van de kiesdeler!
Toch niet, want die zetel krijgen ze op grond van het aantal stemmen dat op de lijst als geheel is uitgebracht. De lijsttrekker kan heel magertjes gescoord hebben, terwijl de nummer twee een grote zege heeft behaald. Dan krijgen ze als lijst toch die zetel, die vervolgens toegewezen wordt aan de kandidaat met de meeste stemmen, de nummer twee dus. Theoretisch kan zelfs de laatste kandidaat op een lange lijst iedereen boven hem voorbijstreven, als hij maar meer stemmen dan elke andere kandidaat krijgt.
Althans, zo lees ik de Kieswet, en ik heb slechts een lichtblauw maandagje Rechten mogen meemaken. Voor de mening van een heuse staatsrechtgeleerde moet Pamela nog even rondshoppen.
Een belangwekkender onderwerp zou ik trouwens de telorgang van de Blanco Stem vinden. Die wordt als ongeldig beschouwd. Hij telt alleen nog mee in het opkomstcijfer. Ik zou willen dat blanco stemmen, die aangeven dat geen enkele kandidaat vertrouwen verdient, apart geteld en vermeld worden.
op 02 12 2006 at 12:58 schreef DvR:
Nee, zo zit het gelukkig niet. Ik geloof dat er wettelijk überhaupt niets geregeld is met betrekking tot zaken als partijen en fracties. Dat zijn gewoon mensen die onder dezelfde noemer (lijst) aan de verkiezingen deelnemen.
Het aantal individueel behaalde stemmen heeft consequenties voor de zetelverdeling (niet de lijstvolgorde, maar de individueel behaalde stemmen maken uit hoe de door de lijst behaalde zetels over de lijstdeelnemers verdeeld worden).
Dat staat los van de hiërarchie binnen de fractie of de partij, die wordt in principe door de leden (d.w.z. de ‘mensen in het land’) van de betreffende politieke partij bepaald.
Misschien stelt dit je gerust: als de VVD maar één zeteltje had gehaald, dan was die naar Rita gegaan.
op 02 12 2006 at 18:28 schreef Michiel Mans:
Los van het juridische aspect, speelt er het morele aspect. De keuze van de kiezer, niet de ‘keizer’, zou gerespecteerd moeten worden. Deze partijtop politiek druist tegen een ieders rechtsgevoel in. Daar wordt de VVD zeker niet beter of geloofwaardiger van.
op 02 12 2006 at 21:51 schreef Frans Groenendijk:
Ik schreef het al op Hoeiboei: "Met andere woorden: Verdonk heeft geen poot om op te staan waar het gaat om het opeisen van het fractievoorzitterschap. Omgekeerd heeft iemand als Verdonk die zelfstandig voldoende stemmen haalde voor 10 zetels niet alleen juridisch maar ook moreel volstrekt maar dan ook volstrekt het recht om haar eigen koers te bepalen bij haar stemgedrag. (dat hebben juridisch eigenlijk alle kamerleden maar tegen mensen die met een handjevol stemmen in de kamer zijn gekomen is gemakkelijk vol te houden dat ze er alleen zitten dankzij de partij/het partijprogramma/de lijsttrekker)."
Gecombineerd met het feit dat een oppositierol voor de VVD vrijwel zeker is bestaat de kans dat we dankzij Verdonk eindelijk eens de fractiediscipline serieus aan de kaak gesteld gaan zien worden.
Ha, goed nieuws.
op 03 12 2006 at 14:04 schreef Hans:
Jongesjonges waar hebben jullie het eigenlijk over. Als de VVD-kiezers de lijsttrekker zo weinig voorkeurstemmen hadden gegeven dat hij 1/4 van de kiesdeler niet had gehaald, dan had hij zijn plaats in de Tweede Kamer moeten afstaan, basta. Maar dat is niet gebeurd. De hele discussie gaat dus niet over wat de Kieswet beweert over voorkeurstemmen, maar wat de VVD daar intern van vindt. Nergens over dus.
RSS