Waarheid versus gedrag

Willem de Zwijger

Frank Ankersmit, professor in de theoretische geschiedenis en actief VVD-lid, plaatst de controverse tussen Wiegel en Hirsi Ali in het licht van een brief van Blaise Pascal uit 1661 (NRC, 30/11). Pascal schreef, zegt Ankersmit, in een maatschappij die “religieus en cultureel tot op het bot verdeeld is”, en kwam met het advies elkaar niet te bestrijden op basis van verschillen in ieders “waarheid”, maar elkaar te beoordelen op basis van gedrag. Moraal: als de dagelijkse omgang probleemloos verloopt, moet je je niet druk maken over verschillen in geloof of ongeloof. Dus, moslimscholen en art. 23 laten bestaan, maar elkaar beoordelen op de Nederlandse rechtsorde en het discriminatieverbod. Dat komt wel van twee kanten: de imam die Verdonk geen hand wou geven, zegt Ankersmit, getuigde

van een volstrekt onbegrip van de situatie waarin hij en zijn geloofsgenoten zich in dit land bevinden. Juist in dat soort zaken moet het beginnen. En dat zag hij niet. In feite was dat ernstiger en verontrustender zelfs dan de moord op van Gogh.

Dat laatste is nogal boud. De imam en Mo B. handelden vanuit een zelfde soort opvatting, dan wel vertoonden een zelfde soort gedrag: de totale weigering zich aan te passen aan de maatschappelijke omgeving.

Dat geldt bijvoorbeeld ook voor de jongens die aan de vooravond van 2 november j.l. in djellaba in de trein gingen zitten: een lager niveau van gedragsempathie met de maatschappelijke omgeving is nauwelijks denkbaar. Oftewel: a-sociaal gedrag, in de meest letterlijke zin van het woord. En dan, gesteund door de Eerste Kamerfractie van de SP, achteraf verongelijkt doen.

Maar terug naar Ankersmit en Pascal. Ik zie twee essentiële bezwaren tegen de relevantie van deze opvatting voor de huidige maatschappelijk problematiek rond delen van de moslimgemeenschappen en de kwestie van artikel 23.

In de eerste plaats is de maatschappij in het geheel niet “tot op het bot verdeeld” over zaken van cultuur en geloof. De Nederlandse cultuur is nog nooit zo homogeen geweest, namelijk grotendeels liberaal, seculier en westers. Er is nu, voor het eerst in de geschiedenis, een echte Nederlandse identiteit, schreef Piet de Rooy in zijn “Republiek der Rivaliteiten”. De dominantie van de seculariteit heeft zich uitgebreid tot in de verste uithoeken van het land. Bovendien: in de grote steden mag het er allemaal nogal multicultureel uitzien, het land is nog steeds 94% wit, en van de rest behoort hooguit 2% tot een min of meer fanatieke richting in de islam.

Gezien die verhoudingen is er geen andere mogelijkheid dan een veel verdergaande aanpassing in gedrag dan Pascal voor ogen had. In zijn tijd geloofden alle strijdende partijen nog hartstochtelijk in de christelijke God, waren homo’s vies en vrouwen ongelijkwaardig. Nu moeten homo’s uit, laten we zeggen, Assen ook tijdens een uitje in Amsterdam ongestoord hand in hand kunnen lopen, of meisjes in blote kleren, en moet iedereen zonder gevaar vanuit die kleine minderheid films of boeken kunnen maken en schrijven. De kwestie is dus hoe, en op zo kort mogelijke termijn, de normen en waarden van de seculiere maatschappij hun dominantie kunnen herwinnen. En hoe wordt overgebracht dat de vrijheid van godsdienst impliceert dat de gelovigen hun medeburgers niet met hun geloof lastig vallen, en accepteren dat er ook vrijheid van godslastering bestaat.

Het tweede probleem met de relevantie van Pascal’s oplossing, heeft betrekking op artikel 23 en het islamitisch onderwijs. Van wat we er van weten, bijvoorbeeld via het bezoek van Ayaan Hirsi Ali en NOVA aan een islamitische basisschool, is het probleem niet zozeer dat er een bepaalde godsdienst wordt aangeleerd, maar dat een antiwesterse cultuur van bijvoorbeeld ongelijkheid tussen mannen en vrouwen en (dus) een achterhaald en griezelig concept van seksualiteit wordt overgebracht, en veel te weinig nadruk ligt op de ontwikkeling tot vrijheid, autonomie en individualiteit. Islamitisch onderwijs gaat oneindig veel verder dan een uurtje Koran in de week.

In de seculiere maatschappij is het bestaan – op basis van overheidsgeld – van onderwijs dat een waardenstelsel aanleert dat haaks staat op de maatschappelijke omgeving, en mogelijk opvoedt tot gedrag dat voor die omgeving een gevaar kan opleveren, eenvoudigweg niet aanvaardbaar.

In principe is er weinig tegen de gedachte elkaar te beoordelen op gedrag, in plaats van op theologie. Het uitpluizen van heilige boeken op zoek naar stenen des aanstoots, en het citeren van allerlei bijbelteksten en soera’s ter meerdere glorie van het eigen standpunt is weinig vruchtbaar. Even zinloos is de cursus islam voor beginners die moet aantonen dat het hier gaat om een probleemloze feministisch-emancipatorische levensbeschouwing.

Het is zaak om snel, maar zonder al te veel risico’s, onze moslimmedeburgers de nieuwe tijd in te sleuren. Hirsi Ali voert daarin, met haar binnenbocht naar Verlichting en de bijbehorende shocktherapie, een radicale strategie. Door hard te roepen dat Allah niet bestaat, de Islam in het geheel niet deugt en Koranteksten op ongebruikelijke locaties af te laten beelden, voert ze niet zozeer een godsdienststrijd maar maakt ze zichtbaar dat in de seculiere maatschappij een waardenstelsel domineert waarin van de gelovigen een ander – namelijk tolerant – gedrag wordt verwacht dan in een volledig islamitisch land. De vraag of dit de beste strategie is, mag gesteld worden, maar een betere is niet direct voorhanden.

Willem de Zwijger is ‘de stem van politiek incorrect links’. Zijn weblog is een rijke bron van wijsheid en inzicht en zou veel meer bezoekers moeten trekken.

Tweet

Algemeen, 03.12.2005 @ 02:10

[Home]
 

Δ