Crumb doet Kafka
Peter Breedveld
Zoals vrijwel elke stripliefhebber ben ik gek van het werk van Robert Crumb. De man is een waanzinnig goede tekenaar die elke keer weer trakteert op een smakelijk smorgasbord van seksuele perversiteiten, koortsachtige obsessies, existentiële lulligheden en absurdistische humor. Een soort trippende Jan Wolkers is-ie. Je kunt de dikke billen van zijn getekende vrouwen zowat voelen. De nietigheid van zijn schlemielige mannen grijpt je naar de strot. En alles is zo geweldig intens.
Daarbij vergeleken is zijn boek over de Joods-Tsjechische schrijver Franz Kafka (1883-1924) nogal ingetogen. Toen het verscheen, dat moet nu zo’n vijftien jaar geleden zijn, heb ik het nooit gekocht. Zowel Crumb als Kafka zijn sinds mijn vijftiende iconen voor me, maar de vorm van het boek sprak me niet aan: proza in combinatie met illustraties en strips.
Ik heb het boek jarenlang nooit meer ergens gezien en ben het vergeten. Vorige week kreeg ik zomaar, gratis en voor niks, de Nederlandse vertaling opgestuurd door uitgeverij Oog & Blik. Waarom weet ik niet, misschien omdat ik een paar maanden geleden in een artikel in De Journalist als eerste van een select groepje stripjournalisten werd genoemd. Ze zullen bij Oog & Blik wel hopen dat ik het bespreek. En omdat ik vanwege de fusie van zeven regionale dagbladen met het Algemeen Dagblad mijn strippodium in de Haagsche Courant kwijt ben, doe ik het maar hier.
Kafka is niet geschreven door Crumb zelf, maar door David Zane Mairowitz, van wie ik nog nooit eerder had gehoord. Het verhaal is best ingenieus, omdat Mairowitz Kafka verklaart’ aan de hand van een aantal van zijn verhalen, gelardeerd met episodes uit Kafka’s eigen leven. Het verbeelden van Kafka’s verhalen is aan Crumb wel besteed. Er zijn meer dan oppervlakkige overeenkomsten tussen zijn verhalen en die van de schrijver. Beide worden bevolkt door personages die de speelbal zijn van krachten waarop ze geen enkele invloed kunnen uitoefenen. Ze walgen van zichzelf en niet zelden vallen ze ook nog eens ten prooi aan vrouwelijke seksuele roofdieren.
Mairowitz zet Kafka’s zelfhaat in de context van misschien wel het beroemdste kortverhaal aller tijden: Die Verwandlung, waarin een man tijdens zijn slaap in een reusachtig insect verandert. Kafka’s angst voor de boze buitenwereld (hij is zijn hele leven bij zijn ouders blijven wonen) is treffend geïllustreerd met het verhaal Der Bau, over een mol die zich heeft verschanst in zijn onderaardse burcht, waar hij onzichtbare vijanden vreest. Hij hoort hun klauwen zich een weg naar zijn schuilplaats graven. De gezichtsloze, redeloze bureaucratie van het Oostenrijks-Hongaarse rijk (waar Tsjechië deel van uitmaakte) vormen de inspiratie van de boeken Der Prozess en Das Schloss. Mairozwitz begint zijn relaas overigens met de eeuwenoude Praagse legende van de Golem, een middeleeuws monster van Frankenstein dat het Joodse getto beschermde, om te laten zien hoe goed Kafka’s verhalen passen binnen de Tsjechischjoodse verteltraditie.
Kafka, wil ik maar zeggen, is boeiend en zeer aangenaam leesvoer. Het is bewonderenswaardig dat kleine stripuitgeverijtjes als Oog & Blik zich durven te wagen aan de vertaling van een meesterwerkje als dit. Ik vraag me wel af of het zakelijk gezien verstandig is. Veel Crumb-fans zullen het namelijk de originele, Engelstalige versie al in huis hebben. Wie anders zal een boek als dit kopen? Strips zijn in Nederland nog steeds niet salonfähig. Bij strips denken de meeste mensen nog steeds aan Suske en Wiske en in het beste geval aan Asterix.
Ik heb ook een fors punt van kritiek op de Nederlandse tekst. Die wemelt van de slordige spel- en tikfouten. Regelmatig ontbreken zelfs spaties tussen afzonderlijke woorden. Dat was ook al zo bij een vorige vertaling van een meesterwerk door Oog & Blik, Het Leven is een geschenk, maar je krijgt het niet cadeau van de Canadese striptekenaar Seth. Het vergalt echt een groot deel van mijn leesplezier en ik roep Oog & Blik vanaf deze nederige website op om eens een goede corrector in de arm te nemen. Dit kan zo niet langer. Ik meen het.
Wel een goede zet: de lettering van de strips is gedaan door Peter Pontiac, Nederlands beste striptekenaar. Zijn ambachtelijke handschrift past perfect bij Crumbs tekenstijl. Het viel me trouwens op dat Pontiacs eigen geïllustreerde roman Kraut qua vorm opmerkelijke overeenkomsten vertoont met dit boek.
Peter Breedveld is in zijn nopjes met de nieuwe Spinvis.
Algemeen, Peter Breedveld, strips, 03.12.2005 @ 12:14
15 Reacties
op 03 12 2005 at 11:51 schreef AVe:
Crumb is geweldig, een jaar of 7, 8 (?) zag ik een tentoonstelling van hem in het Stedelijk Museum en dat was echt lachen, sta je daar met vreemde mensen om je heen naar de meest bizarre, vaak perverse maar ook humoristische tekeneningen te kijken. Hij is uniek. Ik kocht daar toen het boekje ‘Crumb – The Record Cover Collection’. Je blijft je verbazen.
op 03 12 2005 at 19:37 schreef Duns:
Het lijkt me moeilijk om Kafka in strip-vorm te zetten.
Films van Kafka mislukken ook altijd, omdat ze nooit kunnen tippen aan het origineel. Kafka, heeft de lat dan ook onhaalbaar hoog.
Alleen al voor de boeken van Kafka is het leren van den Duitschen Taal de moeite waard.
Allen de film ‘Kafka’ dat juist niet een boek van Kafka verfilmt is mijns inziens een draaglijke verfilming.
op 04 12 2005 at 10:15 schreef Peter Breedveld:
De verfilming van Der Prozess door Orson Welles behoort anders tot mijn favorieten.
Crumbs boek gaat trouwens vooraal OVER Kafka. De regisseur van ‘Kafka’ is Steven Soderbergh, een zeldzaam talent.
op 04 12 2005 at 19:22 schreef Tja:
De spijker op zijn kop met die opmerking over die rammelende vertalingen van Oog & Blik. Tijd voor actie! Strips niet meer alleen voor de dyslectici en analfabeten!
op 04 12 2005 at 20:10 schreef Peter Breedveld:
Dank voor de rugdekking, Tja. En je hebt gelijk: op deze manier wordt het nooit wat met de verbetering van het imago van strips.
Afgelopen zaterdag ontdekte ik trouwens dat ik mijn strippodium helemaal niet kwijt ben. In het AD Magazine van zaterdag 3 december staat mijn bespreking(kje) van Haagse Harry.
op 07 12 2005 at 12:42 schreef Xenon:
Interessant feitje voor de residente nazijagers: Crumb heeft in de jaren ’90 een paar hele voute strips gemaakt:
http://www.tightrope.cc/rcrumbnig.htm
http://www.tightrope.cc/rcrumbjew.htm
op 07 12 2005 at 15:21 schreef Peter Breedveld:
Dat is confronterend werk van Crumb. Maar aan het einde van When the goddamn Jews take over America wordt toch duidelijk dat niet Joden maar white supremacists Crumbs doelwit zijn. Daarom denk ik dat ook When the Niggers take over America satire is, al balanceert Crumb hier wel op een slap koord.
op 07 12 2005 at 16:17 schreef Lagonda:
Hahahaaa, geweldig! Right up there met Reve’s "Voor eigen erf".
op 08 12 2005 at 17:50 schreef Duns:
Ik spreek misschien niet zo goed Engels … en misschien mis ik het begrip van het nodige Amerikaanse Idioom …
Maar kan Peter Breeveld mij duidelijk maken hoe en waarom dit ‘satire’ is?
Of is de moord op Theo ook ‘confronterend werk’ van Bouyeri?
op 08 12 2005 at 21:01 schreef Peter Breedveld:
Ik zie het in de context van Crumbs gehele oeuvre. Ik vind dat hij hier een grens overschrijdt, want ik kan geen spoortje ironie ontdekken in de strip. Het is precies het soort geraaskal dat je van menige hardcore racist kunt verwachten. Maar Crumb is geen racist. Hij pakt iedereen, schopt alle heilige huisjes om, en bij deze strip zal hij wel gedacht hebben dat het tijd was de negerts een beurt te geven.
De tweede strip, over de Joden, heeft duidelijk wél een ironische inslag. Op de laatste pagina blijken niet de Joden, maar de white supremists Crumbs doelwit te zijn.
Pikant is dat precies dezelfde zakkenwasser, die Gregorius Nekschot eerder dit jaar ervan beschuldigde een bepaalde tekenaar van racistische strips op de site van de Nederlandse Volksunie te zijn, over deze strip van zijn held Crumb achteloos zijn schouders ophaalt.
op 08 12 2005 at 22:52 schreef Rinus Duikersloot:
Ik heb die strips even vluchtig bekeken maar is het niet zo dat hij daar de angst van sommigen op de hak neemt? Hij zou ook een strip kunnen maken met de titel ‘When the muslims take over America’
op 08 12 2005 at 23:23 schreef Lagonda:
Nah, come on! Dit is toch overduidelijk een satire van Crumb? Een waarin hij alle rassen-stereotyperingen nog eens fijntjes de revue laat passeren. De website waarop deze strips gepresenteerd worden, snapt het ook al niet — alsof dit het "ware" gezicht is van Crumb, en sliep-uit voor de linksigerds die altijd zo met hem lopen dwepen.
Ik persoonlijk vond het plaatje waarop de blanke onder dwang van de zwarte op het veld moest werken, en spontaan authentieke katoenplukblues ging zingen het leukst.
op 09 12 2005 at 04:22 schreef Duns:
Hoezo "Op de laatste pagina blijken niet de Joden, maar de white supremists Crumbs doelwit te zijn."???
Ik zie dat niet.
op 09 12 2005 at 09:55 schreef Peter Breedveld:
Crumb put zich nou niet echt uit in nuance, Duns. Aan het eind van de strip komt hij namelijk met de oplossing. Een blonde, gespierde Ariër kondigt dan de Apocalyps aan: laatste plaatje: een nucleaire explosie. Wat valt daar nog aan uit te leggen? Ik bedoel, aan iemand die de white supremacists NIET serieus neemt?
op 09 12 2005 at 20:21 schreef jpk:
Hoe kan iemand niet zien dat die twee zogenaamd ‘voute’ strips van Crumb satire zijn?
Soms begrijp ik helemaal niks van mensen.
RSS