Referenda zijn meestal dom en gevaarlijk
Thomas Colignatus
De uitkomst van het EU referendum laat weer eens zien dat referenda meestal dom en gevaarlijk zijn. Dat van referenda het onmogelijke gevraagd kan worden is zelfs een wiskundig-economische stelling, die in 1951 door Kenneth Arrow werd geformuleerd en bewezen. Dit theorema was een van de redenen om Arrow later de Nobelprijs in de economie toe te kennen.
Wanneer het gaat om een keuze uit twee logisch tegenstrijdige uitkomsten, zoals plus of min, of kop of munt, dan lukt het nog wel om te zeggen dat een uitkomst met meer dan 50 procent als gewonnen beschouwd kan worden. Maar zodra naast plus of min’ ook nog nul’ mogelijk is, of naast kop of munt’ ook nog de zijkant’ mogelijk is, dan kunnen de meningen van de kiezers verspreid raken, en is het onjuist te denken dat meer dan 50 proecnt’ zou betekenen dat er werkelijk een meerderheid is. Er ontstaan dan paradoxen die beter opgelost kunnen worden door een proportioneel representatief parlement dan door zoiets als een noodzakelijkerwijs simpel ja/nee referendum. Politici die menen dat referenda en districtenstelsel gewenst zijn hebben niet alleen weinig van wiskundige economie begrepen maar laten ook zien dat ze eigenlijk niet weten wat democratie betekent.
In dit geval meende de Europese Raad van Ministers in al haar wijsheid dat er de keuze was tussen maar twee mogelijkheden, A = Alles houden zoals het is (dat is nu het verdrag van Nice) en B = Het ontwerp Verdrag voor de Grondwet (dat op 29 mei en 1 juni verworpen is). De keuze tussen deze twee mogelijkheden werd aan de Nederlandse kiezers voorgelegd en de uitslag was zo’n 60 procent voor A en zo’n 40 procent voor B. Was alles werkelijk zo eenvoudig?
Stel nu eens dat we ook een derde alternatief in de overwegingen betrekken, bijvoorbeeld C = Er moet een Verenigde Staten van Europa (VSE) komen. Stel nu eens dat de meningen over de drie alternatieven verdeeld zijn. Het is maar een denkvoorbeeld, er is niet onderzocht hoe die meningen werkelijk liggen, want die optie van een Verenigde Staten van Europa is ook maar een voorbeeld. In het voorbeeld is er een conservatieve groep van 20 procent die het liefst de huidige situatie heeft, als tweede het voorstel voor de grondwet, en dan pas die VSE als minste van alles. Een groep van 40 procent heeft het liefst de VSE, en wijst de grondwet af als het allerslechtste omdat die niet ver genoeg gaat. Een andere groep van 40 procent in de tabel vindt deze grondwet het beste, en vindt het verdrag van Nice zo onwerkbaar dat men indien nodig akkoord gaat met een VSE. In ieder geval laat dit voorbeeld zien dat een meerderheid’ A beter vindt dan B, een meerderheid’ B beter dan C, en een meerderheid’ C beter dan A. Tel uit je winst. De eigenlijke conclusie is dat de stemmen staken. Wat een meerderheid’ heet in de getalsmatige telling blijkt geen echte meerderheid die tot een besluit komt. Degene die bij het referendum kan bepalen waar de keuze tussen moet gaan, kan de uitkomst bepalen door het juiste paar in stemming te brengen. Zo’n manipulatie zal menigeen echter niet zo democratisch vinden. Wat het democratisch te nemen besluit is zal men dus op een andere manier moeten bepalen dan via zo’n referendum.
In mijn boek Voting theory for democracy (2001) beargumenteer ik dat de stemprocedure van een Borda vast punt door velen als de beste uitkomst gezien zou worden (met Borda’s methode wanneer de stemmen staken). Het is bewerkelijk om zoiets met referenda te willen bereiken. Juist het model van de proportionele representatieve democratie biedt dan de oplossing. Het volstaat dat kiezers met hun stemmen de gewichten van de politieke partijen bepalen, zodat de beroepspolitici dan aan de slag kunnen met onderhandelingen en genoemde stemprocedure om tot de uiteindelijke keuze komen. De parlementaire representatie is ook het antwoord op vragen omtrent de gekozen premier en burgemeester, want meestal zijn er ook meer dan twee kandidaten.
De suggestie van Boris van der Ham (NRC 8 juni 2005), om burgers de gelegenheid te geven om een referendum uit te breiden met eigen opties, is dus geen oplossing voor de inherente demagogie die met een referendum mogelijk is. Wanneer alle opties genoemd zijn en er is geen meerderheid van 50 procent voor een enkele optie, dan zijn ingewikkelder methoden nodig om tot een goede uitkomst te komen want een besluit moet er altijd genomen worden. Het gevaar van referenda is bovendien dat de rechten van minderheden in de knel kunnen komen, en ook om die reden is de proportionele representatieve democratie te prefereren.
Wanneer de klacht luidt dat kiezers te weinig invloed hebben dan ligt de oplossing niet in referenda maar in het vaker houden van parlementaire verkiezingen. Een jaarlijkse stembus heeft het voordeel dat de discussie gewoner en zakelijker wordt, dat kiezers nog weten wat vorig jaar beloofd werd, en dat we het circus vermijden dat eens in de vier jaar langskomt en waar demagogie de boventoon voert. Parlementariërs die duurzaam opkomen voor de belangen van hun kiezers, ook de belangen op lange termijn, hebben in een volwassen democratie weinig te vrezen. Wie hieraan twijfelt doet er goed aan om deze mogelijkheid niet meteen te verwerpen, maar wetenschappelijk onderzoek en maatschappelijke experimenten mogelijk te maken om deze aanpak, en de enige echte oplossing, een kans te geven.
Na de afwijzing van het ontwerpverdrag richten velen zich op zaken die intern aan de EU zijn, en zij lijken daarbij de wereld buiten de EU te vergeten. Het is curieus dat een discussie over meer referenda ontstaat, alsof men de Stelling van Arrow niet kent, en terwijl de externe problematiek veel groter is. Sergei Karaganov betoogde terecht (NRC 1 juni 2005) dat Rusland moest nadenken over zijn toekomst ten opzichte van de EU, maar dit geldt ook voor de EU ten opzichte van Rusland. Wanneer het zo is dat de EU zichzelf herkent als een losser verband dan moet een EU lidmaatschap van Rusland tot de mogelijkheden behoren. Zo’n samengang zou heel veel bijdragen aan de vrede, veiligheid en welvaart en een beter milieu in de wereld. Het zou mooi zijn wanneer de parlementen van oost en west de aandacht hierop zouden richten.
Thomas Colignatus is econometrist, auteur van Voting theory for democracy (2001) en samen met journalist Hans Hulst auteur van De ontketende kiezer (2003).
Algemeen, 19.06.2005 @ 07:57
31 Reacties
op 19 06 2005 at 13:54 schreef Jona lendering:
Ik miste "de tabel hieronder" maar ik kon het stuk ook zonder die tabel wel volgen. Dank je wel, het was erg verhelderend.
op 19 06 2005 at 23:46 schreef Willem Dezwijger:
Volgens mij is de kiezer alleen maar gevraagd of ze het eens waren met de voorgelegde grondwet. Dat 60% voor handhaving van Nice zou hebben gestemd lijkt me dan ook onjuist. Sommige "VOOR" politici hebben uit de uitslag geconcludeerd dat "dus" Nice moet blijven bestaan, maar uit het TEGEN-kamp komen andere geluiden. Zie voorbeeld Plasterk’s "Europe Lite".
op 20 06 2005 at 11:23 schreef Paardestaart:
De bruikbaarheid en wenselijkheid van referenda is alleen afhankelijk van de wijsheid van degenen die een vraag willen stellen; als men wacht tot het huis al bijna afgebouwd en dan vraagt welke kleur de voordeur moet worden moet men niet raar opkijken als men antwoord krijgt op de vraagt die éerst gesteld had moeten worden:"moet dit huis wel gebouwd worden…"
De kwestie van de vorm van eventuele Verenigde Staten van Europa gaat de alledaagse bevoegdheden van een regering natuurlijk te boven, vooral als dat nooit de inzet van enig politiek programma is geweest, en de bevolking daarover dus nooit of te nimmer geraadpleegd is
Ik mag toch aannemen dat u dat begrijpt? Dat Europa niet zomaar ‘gesticht’ kan worden zonder zelfs maar te informeren of de volken die van hogerhand gloeiend aaneen gesmeed moeten worden daar wel mee instemmen??
Een beter recept voor een burgeroorlog valt anders nauwelijks te bedenken..
De titel van uw boek doet mij het ergste vrezen..Het lijkt er sterk op dat uw democratisch gehalte ongeveer overeenkomt met dat van de afgrijselijke elite die ons land de laatste veertig jaar heeft betutteld, en die de kiezer liever geketend wil houden getuige het dedain als het volk weer eens uit de pas loopt..:)
Beetje achter de hekken met die tokkies, bromsnor! :)
’t Is tijd dat de regering het volk afzet, en verkiezingen uitschrijft
op 21 06 2005 at 12:45 schreef fritzie:
Alles hangt af van de kwaliteit van de stemmer.
Veel mensen zijn niet geïnteresseerd in de politiek, terwijl hun stem net zo sterk meetelt als dat van goed geïnformeerde geïnteresseerden.
Ik bedoel, dat men mij geen beslissingsbevoegdheid moet toe kennen voor zaken betreffende voetbal. Het interesseert mij geen biet en het zou doodzonde zijn om mijn eventuele mening over die sport net zo zwaar te laten wegen als een fanatieke supporter.
Het zou dan ook beter zijn, om een beperking aan te brengen in het verkrijgen van stemrecht.
Laat de stemmer zich maar eens kwalificeren voordat hij/zij het recht krijgt.
Men dient toch ook eerst in bezit van het rijbewijs te komen alvorens men gerechtigd is om aan het verkeer deel te nemen ?
op 21 06 2005 at 13:02 schreef Rinus Duikersloot:
Willem de Zwijger geeft perfect aan waarom zo’n referendum tot verwarring leidt: Het parlement en regering bepalen hoe de uitslag geïnterpreteerd zal worden. Laten zij dan ook maar beslissen of die grondwet er komt of niet. Is dit voor de kiezer een zwaarwegend punt dan kunnen ze er bij de parlementsverkiezingen rekening mee houden.
Paardestaart wilt evenals Jona Lendering nieuwe verkiezingen. Jona heeft bij de laatste verkiezingen niet gestemd en moet maar netjes wachten vind ik. Ik neem aan dat Paardestaart wel gestemd heeft en niet op één van de coalitiepartijen?
op 21 06 2005 at 13:19 schreef Paardestaart:
Zeker heb ik gestemd, en niet op éen van de coalitiepartijen
Maar aangezien er buiten de coalitiepartijen nauwelijks een alternatief is; aangezien de hele elite in all walks of life met hetzelfde sop is overgoten, en voorzover ze dat niet is nog geen programma of zelfs maar een levensvatbare partij heeft kunnen formeren hoeven er van mij geen nieuwe verkiezingen te worden gehouden
Dat de overheid zijn eigen vraag achteraf kan herformuleren en het antwoord van de kiezers achteraf kan verdraaien naar eigen goeddunken is denk ik iedereen geheel duidelijk; het is daarmee niet veel anders dan met gewone verkiezingen, die het electoraat ook geenszins de uitslag garanderen waarop het gehoopt en gestemd had..
Daarom blijf ik er bij dat het nut van een referendum geheel afhangt van de integriteit van de vraagstelling, en dat iedere regering het antwoord krijgt dat hij verdient…
Dit naar aanleiding van het honend commentaar op de domheid van de kiezer die op een heel andere vraag lijkt te hebben geantwoord dan die er door de regering gesteld is…:D
Het enige lichtpuntje is dat de stem des volks niet gewoonweg door de plee is getrokken, zoals ongetwijfeld door een belangrijk deel van de elite stil gehoopt is
op 21 06 2005 at 13:35 schreef Rinus Duikersloot:
Nou… stem des volks…
40% van de kiesgerechtigden die Nee hebben gestemd en dit om uiteenlopende redenen.
Ik deel de analyse van Paul Scheffer die zegt dat het enerzijds komt door de uitbreiding van de EU en de vraag of dit weer zal leiden tot de komst van grote groepen immigranten en anderzijds de angst voor een neoliberaal Europa.
op 21 06 2005 at 18:25 schreef Jona:
Wat mij nog steeds verbijstert is dat het kabinet het "nee" uitlegt als een "nee" tegen de hoge bijdrage aan Europa, en zo is gaan onderhandelen. Als ze hadden gezegd "we hebben een nee tegen het gebrek aan transparantie en democratie", hadden ze een heel wat betere PR gekregen en een punt genoemd dat een grotere rol speelde in de discussies voor het referendum dan de centenkwestie.
op 21 06 2005 at 19:16 schreef Rinus Duikersloot:
Jona ik denk dat Paul Scheffer met zijn analyse dichter bij de waarheid zit.
op 21 06 2005 at 21:09 schreef Willem Dezwijger:
Het blijft verbazen hoe allerlei VOORstemmers zich bezighouden met het interpreteren van motieven van de TEGENstemmers.Eerlijk gezegd vond ik de motiveringen van de meeste voorstemmers veel vager en slechter onderbouwd dan die van TEGEN. Mijn interpretatie van de uitslag, als tegenstemmer, is die van Jona: gebrek aan transparantie en democratie. En aan soevereiniteit, dus greep op de eigen situatie.
Nogmaals, ons is de vraag voorgelegd: vindt U dit een goede grondwet voor Europa? – nou, ik vond van niet. Geen woord Frans bij.
op 21 06 2005 at 21:20 schreef Rinus Duikersloot:
Willem De Zwijger, ik hoor nog geen enkel argument waarom Paul Scheffer’s analyse niet zou deugen. Jouw bezwaren tegen de grondwet zal voor een aantal mensen van doorslaggevend belang zijn geweest maar voor de meesten is dat echter de angst voor nieuwe immigratiestromen en het neoliberale Europa.
En wie maakt uit hoe de Nee-stem geinterpreteerd wordt? De mensen in Den Haag. Ze kunnen moeilijk Ronald Plastkerk gaan benoemen tot minister van Europese Zaken. Zo werkt het niet en daarom was het hele referendum een slecht idee.
op 22 06 2005 at 01:03 schreef Willem Dezwijger:
De "maatschappelijke barometer" van Netwerk meldde vorige week het volgende:
"Vraag 3
Waarom heeft u tegen de Europese Grondwet gestemd? (Meerdere antwoorden mogelijk)
Ik vind het onduidelijk wat de Grondwet inhoudt 52,9 %
Ik vind het onduidelijk wat Nederland zou hebben aan de Grondwet 54,4 %
Ik ben tegen de Europese Unie 11,6 %
Ik ben tegen de euro 29,8 %
Ik vind dat Nederland te veel moet betalen aan de Europese Unie 56,7 %
Ik vind dat Nederland te weinig te zeggen krijgt 51,9 %
Ik vind dat de Nederlandse identiteit wordt bedreigd 53,5 %"
‘Onduidelijk wat de grondwet inhoudt’ en ‘onduidelijk wat Nederland er aan heeft’ koppelt aan transparantie,
en ’te weinig te zeggen’ en ‘identiteit kwijt’ koppelt aan democratie. Even kort samengevat. ‘Nederland betaalt te veel’ was natuurlijk veel in het nieuws vorige week, maar speelde in de campagne nauwelijks een rol.
Ik zie hier geen aanknopingspunten voor ‘neo-liberaal project’ en ‘immigratiestromen’.
op 22 06 2005 at 01:25 schreef Rinus Duikersloot:
‘Ik vind dat de Nederlandse identiteit wordt bedreigd (53,5 %)’ is een aanknopingspunt voor de angst voor nieuwe immigratie.
Voor de rest veel onduidelijkheid en zaken die niks met de grondwet van doen hebben. Niet echt een duidelijk en goed onderbouwde keuze.
op 22 06 2005 at 01:27 schreef Rinus Duikersloot:
En de winnaar is: Ik vind dat Nederland te veel moet betalen aan de Europese Unie 56,7 %
Luistert het kabinet toch naar het volk.
op 22 06 2005 at 02:25 schreef Jona Lendering:
Die is leuk, ik had niet verwacht dat mensen het massaal zouden noemen, omdat het geluid in de krantenartikelen in de weken voor het referendum niet opdook. Heeft de "maatschappelijke barometer" de vraag ook toen voorgelegd aan de mensen? Of is deze vraag pas gesteld nadat het kabinet had besloten dat dit de betekenis van het referendum moest zijn?
Wat ik me herinner als het steeds terugkerende argument was simpel wantrouwen – we zijn genaaid bij de invoering van de euro, dus dit zal ook wel niets zijn. Die optie heeft de maatschappelijke barometer niet aan de mensen voorgelegd.
op 22 06 2005 at 15:27 schreef Paardestaart:
"Nou… stem des volks…"
Jazeker – de stem des volks…!
Ik zei niet ‘de unanieme stem’ maar gewoon: de stem, weet je wel? Als in ‘de uitslag’? :)
Die was absoluut onwelkom, en het moet dus zeer verleidelijk geweest zijn voor de boven-ons-gestelden hem weg te frommelen, of weg te interpreteren.
Maar – thank god for small mercies – dat is niet gebeurd…tot nu toe
Irritant zeg, trouwens, die parmantige verklaringen en qualificaties omtrent de beweegredenen van de Nee-stemmers..
Vooral natuurlijk omdat de exegeten niet zozeer gedreven worden door weetgierigheid of belangstelling, maar vooral door de hang naar een verklaring die zo veel mogelijk hun eigen indruk over het volk en zijn stemgedrag in tact laat…èn hun eigen Ja-stem natuurlijk.
op 22 06 2005 at 23:47 schreef Willem Dezwijger:
@Jona, vooral.
De euro kreeg 29,8% als reden.
Als ik goed begrijp is de enquete "ruim een week" na het referendum gehouden. Toen had het kabinet al lang en breed ingezet op verlaging van de bijdrage. En, NB., het gaat om "meerdere antwoorden mogelijk" in dit onderzoekje, dus respondenten mochten alles aankruisen wat van belang was voor hun keuze. Dus was het verleidelijk om dan ook maar even de kosten mee te nemen. Des te opvallender dat de euro niet zo’n rol speelde.
op 23 06 2005 at 01:31 schreef Jona Lendering:
Met andere woorden, het kabinet lult maar wat uit zijn nek als het de uitslag van het referendum uitlegt alsof de kiezer minder wil betalen. Dit bevestigt al mijn vooroordelen tegen Balkenende en consorten.
Laat ik maar stoppen met meer schrijven, voor ik nog meer obligate opmerkingen over die leugenaarskliek uitsla. Anders dan dit kabinet bezitten wij immers enig niveau.
op 23 06 2005 at 01:34 schreef Jona Lendering:
@Willem de Zwijger: heb jij al een verzoek gehad namens hare majesteit om je naam in te leveren? Nawijn en De Winter werden daartoe wel gesommeerd. De Rijksvoorlichtingsdienst zegt dat het is omdat Beatrix een afstammelinge is van Willem van Oranje, maar dat is een pertinente leugen.
"De leugen regeert", zei Beatrix, en -verdomd- die nicotineverslindende 100 kilo spraken voor één keer de waarheid. Daarmee een interessante variant op een bekend filosofisch probleem scheppend: wat betekent het als een leugenares bekent dat ze inderdaad liegt?
op 23 06 2005 at 16:09 schreef Gerard van der Wulp:
Het majesteitelijke overgewicht en rookgedrag, alsmede de correcte interpretatie van de zinswending "de leugen regeert" zijn staatsgeheimen. Ik sommeer de eigenaar van deze website de bovenstaande posting te verwijderen.
op 27 06 2005 at 15:37 schreef Thomas Cool:
De tabel die in dit opstel weggevallen is staat in ieder geval op http://www.dataweb.nl/~cool/Thomas/Nederlands/Publiek/Artikelen/00000128c.html
op 27 06 2005 at 18:12 schreef Rinus Duikersloot:
@ Willem de Zwijger
Des te opvallender dat de euro niet zo’n rol speelde???
30% van de respondenten gaf dit als antwoord maar wat wilt Willem de Zwijger nou eigenlijk? Dat het land geregeerd wordt door peilingen van Netwerk en niet door parlementsverkiezingen?
En ik hoor nog steeds geen argumenten van je waarom Paul Scheffer’s analyse niet zou deugen.
op 28 06 2005 at 01:33 schreef Willem Dezwijger:
Kan je uitleggen waarom die analyse volgens jou wel deugt?
op 28 06 2005 at 02:57 schreef Rinus Duikersloot:
Lees eerst de volledige analyse van Paul Scheffer. Ik heb hem namelijk heel beknopt samengevat.
De opstand der burgers duurt voort:
http://www.nrc.nl/dossiers/Europese_Grondwet/artikel/1117689130075.html
Ik ben benieuwd naar de mening van Willem de Zwijger en anderen hierover.
op 29 06 2005 at 01:31 schreef Rinus Duikersloot:
Meer over wat ik allemaal te weten ben gekomen over Paul Scheffer in ‘In Nederland draait het om zieligheid’ van Peter Breedveld
http://www.peterbreedveld.com/archives/00000136.html
op 29 06 2005 at 12:51 schreef Willem Dezwijger:
Rinus, bedankt voor del ink; ik kom er morgen op terug.
op 29 06 2005 at 12:57 schreef Rinus Duikersloot:
Jij ook bedankt Willem, op je site kom ik het een en ander te weten van Paul Scheffer wat ik nog niet wist.
op 30 06 2005 at 01:47 schreef Rinus Duikersloot:
@ Willem
Waren dit ook enkel en alleen de argumenten van de SP?
Die spint de meeste garen bij het referendum.
op 30 06 2005 at 12:32 schreef Willem Dezwijger:
@Rinus
Paul Scheffer legt in zijn verklaring van het TEGEN inderdaad de nadruk op onzekerheden als ‘hoe beschermen we onze Europese buitengrens, wat doen we aan criminaliteit en terrorisme, en hoe wapenen we ons tegen de economische concurrentie van China’, etc.
Ik zag dat niet in de referendumcampagne, en ook niet in de verschillende enquetes na de stemming. Bovendien zouden het juist argumenten voor een sterk centraal Europees bestuursniveau zijn geweest, in plaats van daartegen. Sterker, het waren ook echt argumenten van voorstanders.
Ik denk echt dat de meeste mensen tegen hebben gestemd omdat ze het gevoel hadden dat het hier ging om de onomkeerbare overdracht van macht van de nationale democratieën naar een ondoorzichtig, verre van democratisch Europees bestuur. Van Nederland naar Nederprovincie, schreef Plasterk, en zo was het ook.
op 01 07 2005 at 02:24 schreef Willem Dezwijger:
Ik denk dat de anti-grondwet beweging min of meer ’toevallig’ in de nationale politiek enkele niet tot de ‘hoofdstroom’ behorende politici trof die in de TV-debatten steeds mochten optreden. Van de SP, CU en LPF dus. Maar eigenlijk was het een ‘revolutie zonder leiders’. Non- of ex-politici als Plasterk, Marcel van Dam, Ad Verbrugge en Harry de Winter voerden het debat aan.
De SP heb ik niet gehoord over ‘immigratiestromen’, maar is wel opportunistisch. Ze hebben wel de mond vol over de ‘neo-liberale’ agenda van Europa, maar zeggen niks over bijvoorbeeld de luchtverontreinigingslijn en habitatrichtlijn – ook ontoelaatbare interventies in de nationale soevereiniteit.
op 01 07 2005 at 19:57 schreef Rinus Duikersloot:
Was het niet meer het debat van André Rouvoet, Harry van Bommel en op de achtergrond Ronald Plasterk?
RSS