De Grijze Terreur
Hanco Kolk
Mijn kinderen houden niet van geschiedenis. Voor hen telt alleen hun persoonlijke geschiedenis, dat wil zeggen dat de wereld geschapen werd gelijktijdig met hun geboorte. Op zich is dat een verfrissend gezichtspunt.
Voorstanders van geschiedenislessen op scholen verklaren dat het historisch besef de natie aaneen smeedt en dat een volk er een identiteit aan kan ontlenen. De mensen kunnen zich vergapen aan grote daden en dramatische gebeurtenissen uit het verleden, en van daaruit een positiever zelfbeeld smeden omdat de mensen die er voor verantwoordelijk waren op hetzelfde stuk grond geboren zijn als zij.
Volgens diezelfde voorstanders zorgt de geschiedenis er voor dat grote fouten niet ten tweede male gemaakt kunnen worden, omdat er van geschiedenis geleerd kan worden.
En, last but not least, is geschiedenis een vat van spannende en prachtige verhalen die tot in de eeuwigheid doorverteld kunnen worden.
Geen van deze argumenten snijdt hout. In werkelijkheid zijn het grove leugens; verdraaiingen van het werkelijke doel van geschiedenis. Laten we de historici voor de verandering eens zelf in historisch perspectief plaatsen.
Geschiedenis heeft zo lang als het bestaat de functie van alibi-verschaffer gehad. De Israeli’s hebben hun land gekregen dankzij een twintig eeuwen oude claim. De oorlog in Joegoslavie vond zijn oorsprong in gebeurtenissen die geen van de strijdenden had meegemaakt. In deze gevallen heeft de geschiedenis volkeren weliswaar een identiteit verleend, maar ten koste van andere volkeren.
Met de historie in de hand hebben volkeren hun onvervreembaar recht op andere landen geclaimd, soms wel eeuwen teruggrijpend. Ze hebben wraak gelegitimeerd aan de hand van oude feiten. Ze hebben zichzelf boven andere volkeren gesteld door te verwijzen naar gebeurtenissen die al lang vergeten hadden moeten zijn. Teruggrijpen op het verleden is fataal.
Zelfs ogenschijnlijk onschuldige toepassingen, zoals de prestaties van sporters afmeten aan legendarische verrichtingen in het verleden die wereldrecords worden genoemd, stimuleren mensen om zichzelf te mismaken teneinde deze verrichtingen nog te overtreffen. Lijstjes zijn in sport van enorm belang; de hoeveelheid doelpunten, de heroiek, de snelheid, al deze dingen worden nauwkeurig bijgehouden, als drijfveer voor hedendaagse sporters om zichzelf en het verleden te ontstijgen ten koste van alles.
Die historische gebeurtenissen zijn van generatie op generatie doorverteld, in gekleurde en vaak sterk vervormde versies waarin de verteller altijd het recht aan zijn zijde had en elk verhaal een nauwelijks verholen oproep tot wraak en genoegdoening inhield. Zo regeerden de ouderen over hun graf heen, dicteerden de loop der dingen vaak eeuwen nadat ze het graf in zakten.
Afgelopen week heeft Ed van Thijn een hoofdrol gespeeld in het aftreden van Thom de Graaf door te stemmen tegen diens plannen voor een gekozen burgemeester. Was deze daad ingegeven door een scherp politiek inzicht? Door een zuivere afweging tussen de voors en de tegens? Of was het de laatste oprisping van een oude senator die nog één keer de spotlights op zich gericht wist en besefte dat hij een kans kreeg om in de geschiedenisboekjes te komen?
Historisch besef heeft machtshongerige mensen onverklaarbare dingen laten doen, met als enig oogmerk een plek in de historie te veroveren. Machtshebbers die hun daden laten leiden door hun verlangen om in de geschiedenis te komen, zijn de facto rampzalig voor grote groepen van de wereldbevolking. Toch zijn het juist deze mensen die voor een groot deel de loop der dingen hebben bepaald. Ze zijn geinspireerd door hun historische evenknieen en trachten deze te evenaren of te overtreffen. In wezen betreft het hier mensen met een banale doodsangst, mensen die over hun graf heen willen regeren, mensen met een opgeblazen ego die niet accepteren dat ook zij gewone stervelingen zijn.
Want dat is de ambitie van deze mensen: juist het ontstijgen van de beknelling van de geschiedenis, zich vrij te vechten van het verleden door zich er boven te stellen.
En tenslotte: kunnen we leren van geschiedenis? Ik neem even de wapens van de historici ter hand om ze daarmee te bestrijden: de Nederlanders zijn van oudsher een opportunistisch volk van handelaars die inspeelt op de actuele behoefte. We hebben van oudsher geen historisch besef. Het enige dat wij Nederlanders van geschiedenis zouden kunnen leren is om New York niet meer voor een gulden te verkopen.
Daarom pleit ik voor het afschaffen van geschiedenislessen op scholen. Laat het verleden rusten. Gebeurd is gebeurd. En wat die voorouders van ons betreft: zand er over.
Samen met Peter de Wit is Hanco Kolk verantwoordelijk voor de historische stripreeks Gilles de Geus. Onlangs verscheen Club Paradise, een verslag van zijn avonturen in een New Yorkse paaldansclub.
Algemeen, 02.04.2005 @ 09:32
RSS