Lang leve het egoïsme

Peter Breedveld

Nog even over Femke Halsema. In het interview met NRC Handelsblad van 12 maart zei ze: “De kern van idealisme is dat het zich altijd tegen het eigenbelang richt. Veel maatregelen die wij voorstaan, richten zich ook tegen mijn comfortabele positie.”

Volgens mij geeft die uitspraak precies aan wat het probleem is met idealisten. Omdat ze zichzelf opofferen eisen ze dat anderen dat ook doen. Iedereen moet zijn comfortabele positie opgeven voor een betere wereld. Wouter Bos mag zijn kinderen van Halsema niet naar een witte school sturen. Halsema zal haar eigen kinderen naar een zwarte school sturen. Beter dat iederéén slecht onderwijs krijgt dan dat een aantal kinderen behoorlijk onderwijs krijgt en een aantal anderen slecht.

Wie geen offers brengt, is uiteraard een minderwaardig stuk vreten in de ogen van Halsema. Want daar gaat het idealisten feitelijk om: zichzelf beter te voelen dan anderen. Idealisme heeft niks te maken met altruïsme. Idealisme is zelfverheerlijking. Vandaar ook die koortsachtige behoefte aan onderdrukten, aan zielige mensen.

Puur altruïsme is iets moois. Weet u waarom? Omdat altruïsme een vorm van gezond egoïsme is. Altruïsme werkt volgens het principe: als jij en ik het goed hebben, hebben we het samen goed. Wat goed is voor mij, is goed voor jou. Als ik lief ben voor jou, ben jij lief voor mij. Een soort marktwerking, dus. Die marktwerking zit in onze genen, want altruïsme is een evolutionair bepaald mechanisme. Dankzij altruïsme houdt de mens zich als soort in stand. Omdat we genetisch nagenoeg identiek zijn aan elkaar, wéten we ook vrij nauwkeurig wat goed is voor de ander, namelijk hetzelfde dat goed is voor onszelf.

Ongeveer een jaar geleden promoveerde er een econometrist aan de Amsterdamse Vrije Universiteit die iets dergelijks beweerde. Dat zorgde voor de nodige consternatie, want aan de van oorsprong gereformeerde universiteit zitten nog veel wetenschappers voor wie vaststaat dat altruïsme –naastenliefde- een door God gegeven deugd is. Er ontstond een relletje en hoogleraren waarschuwden de jonge promovendus dat hij zich goed moest realiseren dat de evolutietheorie al eerder had geleid tot verwerpelijke rassentheorieën die op hun beurt weer hadden geresulteerd in verschrikkelijke gebeurtenissen. Zo is dat. Altijd even de nazi’s erbij halen als je een discussie niet met wetenschappelijke argumenten kunt winnen.

Maar goed, de betreffende hoogleraren maakten zich allemaal onsterfelijk belachelijk en die jongen –jammer dat ik niet op zijn naam kan komen- is gewoon gepromoveerd, zoals dat hoort. Hij kreeg nog wel de boodschap mee dat hij bezig was zijn eigen toekomst in de waagschaal te stellen of zijn glazen in te gooien of zoiets.

Ik vind het een geruststellende gedachte dat altruïsme een manier van overleven is. Stel dat altruïsme echt een door God gegeven deugd zou zijn, dan suggereert dit dat je eigenlijk beter af zou zijn zónder altruïsme. Dat er mensen zijn die niet voor altruïsme kiezen, maar jou gewoon laten barsten. Altruïsten hebben dan weer een aanleiding om zichzelf superieur te voelen, terwijl ze natuurlijk gewoon graag naar de hemel willen.

Trouwens, even een zijpaadje inslaan. Stel, je bent er heilig van overtuigd dat je naar de hemel gaat als je netjes volgens de regels van God leeft. En dat je eeuwig brandt in de hel als je dat niet doet. Wat zou je dan kiezen? Regeltjes volgen, natuurlijk. Eeuwig branden is heel erg lang, hoor. Dan maar 80 jaar lang een saai leven leiden, toch? En hopen dat er in de hemel nog een beetje wordt geneukt.

Wat ik wil zeggen is dat ik het altijd enorme onzin heb gevonden dat gelovigen zo moedig zouden zijn en respect verdienen. Lazer op! Ze doorstaan die onzin omdat ze weten –dat menen te doen, althans- dat ze straks naar het paradijs gaan. Het is dus hartstikke egoïstisch om een deugdelijk leven te leiden. Je doet het alleen maar voor jezelf. Niks mis mee, hoor. Maar blaas dan asjeblieft niet zo hoog van de toren. Dit even tussendoor.

Ik vertrouw dus liever op dat evolutionair bepaalde altruïsme. Daar kan je beter van op aan. Wie niet altruïstisch is, is gewoon dom bezig. Die sterft straks een eenzame dood. Ook een reden om je als altruïst superieur te voelen, natuurlijk.

De filosofe Sabine Roeser heeft een theorie over universele morele waarden die me doet denken aan dat evolutionair bepaalde altruïsme. Ook al zo geruststellend: universele waarden bestaan, en de manier waarop je ze kunt kennen is door middel van je gevoel. Je martelt je medemens bijvoorbeeld niet omdat je je heel goed kunt voorstellen hoe erg het is om een marteling te ondergaan. Intuïtionisme heet dat. Door de meeste moderne filosofen wordt er op neer gekeken, maar Roeser heeft het begrip uit de mottenballen gehaald. “Gevoelens als compassie, sympathie en empathie leren ons hoe we mensen moeten benaderen”, zei ze twee jaar geleden in een interview met Trouw. “Als iemand zegt: ‘Ik vind het moreel verkeerd dat die man zijn kinderen mishandelt, maar het kan me niks schelen’ – dan klopt er iets niet. Ratio en emotie horen hand in hand te gaan.”

Dit is het verschil tussen Femke Halsema en (um, wie zullen we eens als voorbeeld nemen) mijzelf: als Halsema ziet dat er misstanden zijn, bijvoorbeeld dat er een groot kwaliteitsverschil tussen witte en zwarte scholen, dan stuurt ze haar kinderen ‘uit solidariteit’ naar die zwarte scholen. Niet echt uit solidariteit, natuurlijk, maar gewoon om zichzelf beter te voelen. Om met haar neus omhoog te kunnen zeggen dat ik een vuile nazi ben.

Ik, daarentegen, stuur mijn kinderen naar de witte school –een mengeling van egoïsme en altruïsme, lijkt me zo- en vervolgens begint mijn geweten te knagen, volgens de wet van Roeser, zeg maar. Het zit me toch niet lekker dat daar kinderen slecht onderwijs zitten te krijgen. Zeker niet als je bedenkt dat ze straks voor mij –als ik oud en hulpbehoevend ben- moeten zorgen. Nou, dan ga ik me inspannen voor goed onderwijs voor iedereen. Puur uit egoïsme. Ik onderneem dus actie, terwijl Halsema solidair zit te wezen en hel en verdoemenis preekt.

Wat een prachtige wereld zou het zijn als er geen idealisten bestonden.

Tweet

Algemeen, 02.04.2005 @ 09:11

[Home]
 

Δ