Emanciperen gaat niet zonder shockeren
Peter Breedveld
Multiculturalisme en emancipatie, gaan die twee wel samen? Dat was de centrale vraag in een vrouwendebat in het kader van Internationale Vrouwendag aan de Amsterdamse Vrije Universiteit. Mij gaat het om vrouwenrechten. Als moslims zich gekwetst voelen, kan me dat niks schelen.’
De maatschappelijke discussie over de emancipatie van allochtone vrouwen deugt niet, vindt de Utrechtse hoogleraar Gender en Etniciteit Gloria Wekker. Witte vrouwen gelden in die discussie als voorbeeld van geslaagde emancipatie, zwarte vrouwen zijn de arme slachtoffers die gered moeten worden van hun barbaarse cultuur.
Afgelopen dinsdag, Internationale Vrouwendag, sprak Wekker ter inleiding van een debat aan de Amsterdamse Vrije Universiteit (VU) over de vraag of multiculturalisme en emancipatie tegenstrijdige begrippen zijn. Vrouwen hebben geen evenredige stem in het debat, zei Wekker. Er wordt vooral óver vrouwen gepraat. Bovendien bevalt de toon van het debat haar niet, want mensen die volgens Wekker de nuance zoeken, worden meteen neergezet als watjes, als vrouwen zelfs, tegenover dappere, stoere kerels.
En dat terwijl de verkrachte Afrikaanse vluchtelingenvrouwen in de Kraggenburgzaak niet konden rekenen op de sympathie van diegenen die zeggen op te komen voor de rechten van de vrouw, aldus Wekker.
Wie zich zo druk maakt over moslimvrouwen die het slachtoffer zijn van huiselijk geweld, eerwraak en onderdrukking in naam van de islam, stelt volgens Wekker de verkeerde prioriteiten. De ongelijke rechtspositie van vrouwen en het ongelijke loon, kijk dáár maar eens naar, drukte Wekker haar toehoorders op het hart. Dan is er nog het hoge aantal zelfmoorden onder vrouwen uit bepaalde etnische groepen en het alledaagse racisme dat ernstige psychische en materiële schade bij vrouwen teweegbrengt.
Wekker weet wel waar wetenschappelijke studie naar hoort te worden verricht. Onder haar leiding buigen onderzoekers zich over witheid als structurele positie die voordelen oplevert. Minister de Geus van Sociale Zaken kreeg van haar nog even een veeg uit de pan. Die had gezegd dat de vrouwenemancipatie was voltooid en dat alleen allochtone vrouwen nog moesten worden geëmancipeerd. Een luie, vadsige, raciaal getinte manier van denken noemde Wekker dat. Ze had het ook nog over het Nieuw-realistische vertoog waarvan Pim Fortuyn de exponent was geweest en waarbij de visie op het multiculturalisme was verengd tot een liberale visie.
Dat woord vertoog’ zou nog vaak worden gebruikt in het debat dat volgde op Wekkers donderpreek. VU-docent intercultureel management Halleh Ghorashi, hoogleraar sociaal-wetenschappelijke studie van moslimsamenlevingen Annelies Moors, schrijfster/columnist Nahed Selim en NRC-redacteur en bijzonder hoogleraar Literaire Kritiek Elsbeth Etty discussieerden Onder leiding van televisiepresentatrice Hanneke Groenteman, die zelf af en toe ook een bijdrage leverde (zo meent zij dat Theo van Gogh niet is vermoord vanwege zijn mening).
Het zal niemand verbazen dat dat debat in een mum van tijd was verzand in een discussie over toonzetting en strategie, in plaats van de vraag of multiculturalisme en vrouwenemancipatie elkaar bijten of niet. En zonder dat haar naam door de debaterenden één keer werd genoemd, ging het vooral ook over Hirsi Ali. Als je een groep, die toch al is geïsoleerd, op dominante toon aanvalt, ben je aan het polariseren, beschuldigde Ghorashi. Je mag niet zeggen dat vrouwen in elkaar worden geslagen omdat ze moslim zijn, specificeerde Moors. Volgens haar wordt er te weinig nagedacht over de oorzaak van problemen als eerwraak en uithuwelijking. Alles wordt maar op de islam geschoven.
Toch kun je de religieuze basis van die problemen niet ontkennen, riposteerde Selim, die zichzelf een liberale moslim noemt. Etty klaagde over de vervelende strategische discussies die je in dit soort kwesties altijd krijgt. Het deed haar denken aan de gevallen PvdA-coryfee Rob Oudkerk, die haar eens bestraffend onder de neus wreef dat achter menige autochtone voordeur óók vrouwen in elkaar worden geslagen, toen Etty het huiselijke geweld in islamitische gezinnen eens aan de kaak durfde te stellen.
Selim zei het niks te kunnen schelen als moslims, Arabieren, Antillianen of wie dan ook zich gekwetst voelen wanneer de vrouwenonderdrukking ter sprake komt. Dat is dan maar zo. Mij gaat het om de rechten van de vrouw. Etty denkt er precies zo over: Bij elke emancipatie is altijd een voorhoede die shockeert en een achterhoede die tegenstribbelt, maar achteraf toch de vruchten plukt van de inspanningen van die voorhoede. Sommige dingen moeten gewoon op tafel. Dat dat mensen schokt, is geen excuus om ze te verzwijgen. Maar volgens Moors is er allang een subtiele emancipatie van islamitische vrouwen gaande, die wordt verstoord door de harde toon van het huidige multicultidebat, dat niet vruchtbaar is en alleen negatieve effecten heeft.
Moors oogstte veel applaus, terwijl Etty en Selim het met afkeurend gemompel en verontwaardigd gezucht en gesteun moesten doen. Maar het waren wel allochtone vrouwen uit het publiek die stelden dat dankzij Hirsi Ali nu een aantal morele vragen worden gesteld en debatten gevoerd. Je krijgt niks voor elkaar zonder te shockeren, aldus Roline Redmond van de commissie voor Participatie van Vrouwen uit Etnische Minderheidsgroepen ( PaVEM).
Maar bijten emancipatie en multiculturalisme elkaar nou of niet? Ligt er heel erg aan hoe je die termen gebruikt, zei Moors, die vervolgens in een lang semantisch betoog begon te strooien met begrippen als neo-koloniaal denken’. Wel als multiculturalisme betekent dat je wegkijkt bij geweld tegen vrouwen omdat dat nu eenmaal bij een bepaalde cultuur hoort, stelde Etty. Ghorashi meent dat veel vrouwen juist dánkzij hun cultuur emanciperen, maar ze noemde helaas geen voorbeelden. Volgens Selim zet het multiculturalisme de cultuur centraal, als een stukje natuurgebied dat moet worden beschermd. Maar vrouwen worden in veel culturen vaak vastgepind in een starre structuur en belemmert zo hun ontwikkeling, meent ze. In die zin zijn multiculturalisme en emancipatie wel degelijk tegenstrijdig.
Peter Breedveld is journalist en kan niet wachten tot het 22 maart is, want dan verschijnt de nieuwe Queens of the Stone Age.
Algemeen, 12.03.2005 @ 16:43
RSS