Groepsgevoel
Anita Brus
Illustratie: Pulpcovers.com
Altijd een hekel gehad aan groepsgevoel, maar ik weet nu pas goed waarom. Bas Heijne heeft het in de NRC van zaterdag 10 februari over groepswoede en waartoe die leidt: “Eigen kaste eerst. Woede van buitenaf verstrekt de innerlijke saamhorigheid alleen maar, vooral als die woede zelf een vorm van groepsnarcisme is geworden.”
Raak! Ik las dit terwijl ik verwikkeld was in een groepsdiscussie op internet. Twee jaar geleden ben ik lid geworden van een groep die een schrijver steunde die in hongerstaking was gegaan. De schrijver kwam uit een ver Afrikaans land waar ik hem persoonlijk had leren kennen en dat schiep een band. Toen hij vanwege zijn hongerstaking tegen het dictatoriale bewind in zijn land naar het buitenland moest vluchten, stonden zijn Facebook-‘vrienden’ in de rij om voor hem een groep op te richten. In het kielzog van wat toen nog een Arabische Lente leek stormden de leden toe, onder wie ikzelf. Alras ontpopte ik mij tot activist.
Stelletje hypocrieten
Het roer moest om en Teodoro Ngeuma Obiang, de dictator om wie het allemaal begonnen was, moest vallen. Woedend waren wij. Niet alleen over de wantoestanden in het betreffende Afrikaanse land dat Ecuatoriaal Guinea heet, maar ook over de rol die Spanje speelde in zijn voormalige kolonie. Stelletje hypocrieten, die Spanjaarden die uit dit land waren vertrokken zonder zich er verder om te bekommeren, maar later wel wilden verdienen aan de olie die daar rijkelijk vloeit. Tot in het obsessieve hield ik mij met het onderwerp bezig; las er alles over en onderhield warme contacten met zowel Afrikanen als Spanjaarden. En al snel had ik bereikt dat er ook in Nederland iets over naar buiten kwam in Bureau Buitenland van de VPRO.
Wat meteen al opviel, was dat bepaalde commentaren er niet doorkwamen in de groep. Niet dat men censuur toepaste – want dan zouden we immers ‘net zo erg zijn als Obiang’ – , maar dat men onwelgevallige commentaren doodzweeg. De enige Nederlander in de groep gold aanvankelijk nog als grappige vreemde eend in de bijt met veel ‘likes’, maar het duurde niet lang voordat ook ik werd doodgezwegen. Dat begon toen ik kritiek gaf binnen de eigen gelederen. Zoiets doe je niet, want daarmee plaats je jezelf buiten de groep en dan is het exit! Ik heb die houding een tijd gezien als Spaanse karaktertrek, maar zie het nu als een algemene reactie los van elke cultuur.
Samen kwaad zijn
“Exit”, dacht ik gelukkig zelf ook en nog net op tijd, voordat anderen mij er uit konden knikkeren. Toch kan ik het twee jaar later nog steeds niet laten mij af en toe te bemoeien met de kwestie die inmiddels ‘onze strijd’ is gaan heten. Uiteraard steunt niemand mij in mijn bijdrage aan deze ‘strijd’, wat ik ook zeg en hoe goed ik dit ook verwoord.
“Eigen kaste eerst”, schrijft Bas Heijne. En dat gaat om het gevoel, om het samen kwaad zijn: “Het is best fijn om kwaad te zijn. Nog fijner: samen kwaad zijn. Het allerfijnst: kwade mensen mobiliseren, om als eerste, borst vooruit, de barricade op te klauteren, je gelegenheidstroepen aan te sporen met opzwepende leuzen – en telefoonnummers van de vijand.” Heijne heeft het niet over Ecuatoriaal Guinea of over Afrika, maar over de SNS Bank en Jelle Brandt Corstius, een van de journalisten die het niet langer pikten en “hun hooivorken uit de kast haalden”. “Tijd voor revolutie”, roept Heijne, maar dat meent hij niet. Bas Heijne weet natuurlijk al lang dat elke revolutie tot mislukken gedoemd is, zeker in Nederland.
Ook ik weet dat nu, al heb ik er twee jaar over moeten doen om het me werkelijk te realiseren. Twee jaar waarin ik mij ondanks mijn weerstand toch door dit groepsgevoel heb laten meeslepen.
Anita Brus is docent in de Spaanse taal/literatuur/kunst en schrijft over tango in het tijdschrift La Cadena. Zij publiceert ook teksten in het Spaans en in het Nederlands op haar eigen weblog. Lees het verbijsterende relaas over haar domrechtse date. Volg haar op Twitter.
Anita Brus, 12.02.2013 @ 13:00
23 Reacties
op 12 02 2013 at 17:49 schreef Olav:
Niets is zo eng als mensen in groepen.
Als de groepspsychose toeslaat, niemand nog voor zichzelf nadenkt, iedereen dezelfde kant op holt omdat de anderen het ook doen. Verberg je dan maar.
op 12 02 2013 at 17:53 schreef Bastiaan:
Heijne stelt domweg dat iedereen voor zijn eigenbelang gaat en dat de maatschappelijke ‘kaste’ waarin je verkeert dit belang bepaalt. Een nogal open deur lijkt me, maar wel leuk verteld. Overigens ben ik het niet met hem eens, dat men vroeger meer besef had van het publieke domein (de gemeenschap). M.i. is groepsdynamiek met al zijn opportunisme van alle tijden. Jij schrijft nu als laatste zin: “Twee jaar waarin ik mij ondanks mijn weerstand toch door dit groepsgevoel heb laten meeslepen.” Je hebt je niet laten meeslepen, Anita; met jouw boosheid heb jij bewust voor deze boze gelijkgestemden gekozen. Dat is ook de enige methode om een doel te bereiken. Alleen ben je voortijdig afgehaakt vanwege intern gekissebis. Dan prevaleert ijdele eigenzinnigheid kennelijk boven het doel.
op 12 02 2013 at 19:03 schreef cRR Kampen:
Dat vind ik nogal akelig meegedeeld, Bastiaan. Wat ik in het verhaal van Brus lees is (inderdaad) een nogal algemeen thema: het verzet tegen een dictator dat in een mum van tijd zelf dictatoriale trekjes vertoont. Talloze revoluties vergaan op die manier – tsaar vervangen door politburo, koloniaal bewind vervangen door een kapitaalfascist uit de eigen bevolking (wat dit de facto geval is geweest).
Het verschijnsel “…ook ik werd doodgezwegen. Dat begon toen ik kritiek gaf binnen de eigen gelederen. Zoiets doe je niet…” wijst juist op de kiem van het falen. Liefhebbers van extreme gevallen leze zich in in de historie van de Khmer Rouge, die serieus met lieve en goede bedoelingen begon maar (mee dankzij de verschrikking van de Amerikaanse bombardementen) snel hoogst extremistisch werd.
Revoluties kunnen alleen slagen als er ruimte blijft voor andere opinies. Grote voorganger in deze: Nelson Mandela.
op 12 02 2013 at 19:39 schreef Bastiaan:
“Revoluties kunnen alleen slagen als er ruimte blijft voor andere opinies. Grote voorganger in deze: Nelson Mandela.”
Ik weet niet of dit wel zo is, cRR Kampen. Het ANC is al die tijd dat Mandela op Robbeneiland vastzat een zeer dictatoriale verzetsbeweging geweest. Mandele werd gewoon de wijze, gelouterde mascotte van de beweging, die vooral door het leed/onrecht dat hem was aangedaan als persoon de wereldopinie op zijn hand kreeg. Ik denk dat je die twee aspecten los van elkaar moet zien.
op 12 02 2013 at 20:07 schreef Jon:
Ook op deze site komt dergelijk gedrag voor.
op 12 02 2013 at 20:27 schreef Peter:
Jer begint me behoorlijk de keel uit te hangen, Jon, met je jijbakken, je domrechtsapologieën en je misplaatste gemoraliseer.
op 12 02 2013 at 20:29 schreef hallo:
Het gaat er niet om wie gelijk heeft maar wie gelijk krijgt.
Mensen zijn geen solitaire dieren en van groepsvorming afhankelijk.
Individualiteit en originaliteit zijn fabels.
In een groep draait alles om seks en/of macht.
Alleen van binnenuit kun je de groep in stand houden en veranderen.
Iedereen is ofwel een ‘rat’ in de betekenis die Joep Schrijvers eraan geeft (in dat bekende managementboek ‘Hoe word ik een rat?’) ofwel machteloos.
PS:
‘hallo’ is hier wel erg stellig en onderbouwt niks
op 12 02 2013 at 21:08 schreef cRR Kampen:
Bastiaan, al die tijd dat Mandela gevangen zat was er geen sprake van een omwenteling. Het gaat me om het proces tijdens en vooral na de beëindiging van de Apartheid. Deze werd door Mandela en Desmond Tutu in bepaalde banen geleid, die een burgeroorlog om niet te zeggen genocide op de blanken voorkwam en Zuid-Afrika iets van een toekomst geeft.
Geheel itt de eerste onafhankelijke zwarte staat ter wereld, Haïti, 1802 toen de slaven in opstand kwamen en de Franse plantagehouders daar tot de laatste kleuter uitroeiden. Om die Fransen hoeft mss niemand een traan te laten, waarop de Haïtianen eigenlijk zelf het grootste slachtoffer van hun opstand werden. Effectief tot op de dag van vandaag.
De stellingen die ik over revolutie, aard en gevolg ervan meedeel zijn toetsbaar.
op 12 02 2013 at 23:04 schreef Bastiaan:
@cRR Kampen
We dwalen af. Terug naar jouw stelling: ‘Revoluties kunnen alleen slagen als er ruimte blijft voor andere opinies’.
Nee, ik denk dat dit voor democratie geldt en juist nauwelijks voor revoluties. Een revolutie draagt m.i. het karakter van radicaliteit, weinig ruimte voor nuancering. Als je een omwenteling teweeg wil brengen, moeten alle neuzen dezelfde kant op wijzen en kan je geen verdeeldheid gebruiken.
op 12 02 2013 at 23:14 schreef Sasha Berkman:
Nelson mandela is een held! Wie zij blazoen probeert te bevlekken is een schoft. Dat is mijn groepsgevoel.
http://www.youtube.com/watch?v=h5J18zQy26s
Destijds werden anti-apartheids aktivisten gecriminaliseerd, door de AIVD in de gaten gehouden, tijdens demonstraties werden ze, niet alleen in Zuid Afrika, door politieagenten geknuppeld.
Bea had een meerdeheidsbelang in shell.
mijn groep is democratisch, pro-mensenrechten, anti-fascistisch.
op 13 02 2013 at 00:14 schreef Ana:
@Bastiaan; Heb diep moeten nadenken over of ik mijn ijdele eigenzinnigheid heb laten prevaleren boven het doel. Waarschijnlijk wel. Wat ik heb geleerd is dat er iets ongezonds schuilt in hongerstakers met grote doelen. Zij lijden niet alleen honger (hoewel mijn schrijver al snel weer begon te eten), maar het doel is vaak ook nogal abstract. Mensen die zich helemaal overgeven aan abstracte doelen verharden; zo ook mijn schrijver. Wat mij betreft was het niet alleen exit groep maar ook exit schrijver.
op 13 02 2013 at 00:50 schreef dewanand:
namaste hallo ea fnaakters,
leuk zeg Joep Schrijvers, hoe word ik een rat he, nou misschien moet hij maar op mijn site kijken om te ontdekken hoe een lage kaste bruine koelierat als dewanand denkt en voelt met Wieroe in het riool van Delft he. Ja, kan hij een nieuwe bestseller schrijven denk ik en wieroe zal zich vereerd voelen met een bloto foto van hem op de cover in kattenpanty en mini rok he.
Ik voel mij echt al jaren een koelierat ook vooral omdat ik 70 procent van de genen van deze edele diersoort heb en die heb ik ook echt goed gebruikt om te overleven sinds mijn traumatische jeugd en holocaust in Holland.
ja jongens het is helaas al apartheid en kastenstelsel in Holland. Ik zie zo vaak dat blanke hollanders niet met mij willen praten omdat ik geen blanke ben en ze willen absoluut geen persoonlijk kontakt meer. Mijn hele hindoestaanse kennissenkring is gewoon verstoten door de blanke hollanders zoals ik het nu overal hoor, en ook bij negers, en moslims is dit nu radicaal zo. Heet segregatie en wij haten dit nu van blanken hier, harde kille uitsluiting en discriminatie, wel legaal. gewoon kut en kil man, wie gaat ons redden in ons eenzame en koude hollandse riool?
op 13 02 2013 at 07:56 schreef Bastiaan:
@Ana
Dank voor je oprechtheid, ik snap je mu beter. Ik herken ook het oogkleppenfanatisme waarin je als tegenbeweging makkelijk verzeild kunt raken. En tóch hebben we denk ik deze outburst van groepsfanatisme telkens weer nodig om iets wat duurzamer blijkt, in gang te zetten.
op 13 02 2013 at 11:59 schreef cRR Kampen:
“Mensen die zich helemaal overgeven aan abstracte doelen verharden” zei Ana.
The bloody truth!
‘Met alle geweld’ van Hans Achterhuis gaat diepgaand en uitgebreid op dit thema in.
Temeer interessant omdat Achterhuis langs dezelfde harde weg tot het inzicht kwam. Het is de betekenis van Popper’s gezegdelijke ‘de weg naar de hel is geplaveid met goede bedoelingen’. Weinig in de geschiedenis zo dodelijk en vernietigend geweest als het Ideaal.
op 13 02 2013 at 16:20 schreef Jon:
Hier schuilt net zo goed het gevaar dat we allemaal samen verontwaardigd zijn en in vijandbeelden gaan denken. Ik zie dat ook gebeuren. Waarom is het een jijbak en domrechts als ik dat vind en zeg? Omdat het oorlog is en ik onvoorwaardelijk moet meevechten? Nee dus. Ik zeg wat ik vind. Niet wat moet.
Nietzsche: “Hij die met monsters vecht moet er op toezien dat hijzelf geen monster zal worden. En als je maar te lang in de duisternis staart zal de duisternis ook in jou staren.”
Daarom zoek ik tegenspraak en het tegenovergestelde van wat ik vind. Altijd als ik positie heb, waak ik voor dogma’s en machtsmisbruik. Dat is lang niet altijd de makkelijkste weg.
Doe hiermee wat je wil. Ben natuurlijk wel bang dat je het afdoet als moraliseren en me gaat weren. Dat is dan zo. Ik kan er niet over liegen en pik hier al genoeg gescheld en gegeneraliseer.
op 13 02 2013 at 18:15 schreef Ralph van der Geest:
“Alleen ben je voortijdig afgehaakt vanwege intern gekissebis. Dan prevaleert ijdele eigenzinnigheid kennelijk boven het doel.”
O ja? Vind ik nogal een sneer aan het adres van de schrijfster, Bastiaan. Moet je toch eens nader onderbouwen. Ik kan me namelijk met het grootste gemak een hele valide reden voorstellen waarom Anita Brus is ‘afgehaakt’? Heel valide en heel voor de hand liggend. Zó voor de hand liggend dat ik het niet eens verder wil toelichten en alleen maar wil zeggen dat jij, Baastiaan, iets uit te leggen hebt en Anita groot gelijk heeft gehad met de stap die ze gezet heeft.
Goed stuk trouwens, ik herken er wel het een en ander in.
op 13 02 2013 at 19:35 schreef Peter:
Altijd als ik positie heb, waak ik voor dogma’s en machtsmisbruik. Dat is lang niet altijd de makkelijkste weg.
Kijk Jon zichzelf even op het schild tillen, dan.
Jon, je hebt de intellectuele capaciteiten noch de moed om werkelijk tegendraads te zijn. Verder dan jijbakken en wollig jeremiëren kom jij niet. Je hebt nog nooit een inhoudelijke bijdrage van enige waarde geleverd, nog nooit iets geplaatst waar enig denkwerk bij te pas kwam.
In één ding ben je consequent: je neemt het op voor elke racist en islamofoob die hier een keutel komt schijten. Ben je daarom domrechts? Eh, ja. Alleen een joker zegt steeds het tegenovergestelde van wat-ie vindt. Of een troll, natuurlijk.
op 13 02 2013 at 20:47 schreef cRR Kampen:
Bastiaan 23:04, je formuleert zonneklaar en ik heb lang met dat soort standpunten, eh, meer dan geflirt.
Ze zijn helaas inherent gewelddadig (wat doe je met ‘dissidenten’ en dus tenminste een derde van ‘de groep’?) en daarom fout.
Dat is ook echt al langer dan het schrift gewoon bekend. De Gulden Middenweg.
(sssttt, let op de chinezen)
Sasha 23:14, ik moet helaas alleen gaan, want mijn dragers zijn al jaren geleden weggelopen.
op 13 02 2013 at 21:00 schreef Bastiaan:
Die Ralph. Meent zelf niks te hoeven toelichten maar eist op bovenmeesterstoon dat ik strafregels ga schrijven, ha. Je hebt kennelijk wat commentaren gemist.
op 13 02 2013 at 22:51 schreef Ralph van der Geest:
Ha ha, die Bastiaan, veroordeeld eerst iemand en meent dan een ander de les te kunnen lezen….
En ja, de reden die ik kon bedenken is zó simpel dat zelfs een debiel hem kon bedenken…
op 13 02 2013 at 23:28 schreef MNb:
@Jon: “Hier schuilt net zo goed het gevaar dat we allemaal samen verontwaardigd zijn en in vijandbeelden gaan denken.”
Gaat het kersenplukken lekker? Wat dat was nou net niet het hoofdthema van AB’s stukje. Haar hoofdthema was dat zij die daar kritiek op leveren genegeerd worden. Word jij op FN genegeerd soms? Of is je ego zo opgeblazen dat je elke tegenspraak als negeren van je subtiele, fijnzinnige, genuanceerde redenerinkjes opvat? Of ben je gewoon weer dom bezig?
Nou en of denk ik in vijandbeelden. Op deze site is iederéén in principe mijn vijand, van Sasha via Tayfun tot en met Grote Piet. Alleen PB, Hassnae en Dewanand wil ik te vriend houden. En als je PB ervan gaat beschuldigen groepsdenken aan te wakkeren heb je je hoofd een paar jaar lang in een molshoop gehad.
Dat is nou net zo leuk hier, het is een free for all, iedereen tegen iedereen en Dewanand voor ons allen.
“maar zie het nu als een algemene reactie”
Afijn, AB’s conclusie heb ik al een jaar of 25 geleden getrokken. Ik doe mijn eigen ding, ben daar trots op, waardering is welkom en de rest kan een middelvinger krijgen.
op 14 02 2013 at 21:25 schreef Jon:
MNb
Hier worden mensen belachelijk gemaakt en geschoffeerd. Zoek de verschillen met negeren. Kost misschien enig denkwerk, maar wie weet lukt het.
Ik pluk geen kersen maar zie hier een patroon van elkaar bevestigen en anderen uitsluiten. Snap best dat jullie daar niet over na willen denken. Dat verstoort toch iets.
Snap alleen niet dat je kunt menen alleen zelf slim en alwetend te zijn. Met een beetje uitzoomen gaat dat al mank. Dat suggereert dat je visie zo smal is dat je alleen nog ziet wat daar binnen past. In mijn lullige wereldje ben je dan eh dom.
Het verschil tussen ons is groot. Voor jullie ben ik een joker of erger. Ik vind jullie eendimensionaal. Ik zie wel dat we allemaal slim en goedmenend zijn. Dat irriteert en intrigeert.
op 15 02 2013 at 01:08 schreef Peter:
Ik kieper Jon er lekker uit. Wast een ongelofelijke, zelfingenomen, cloeloze flapdrol.
Dag Jon, veel plezier in het riool.