Gevallen helden

Peter Breedveld

Illustratie: Bill Randall

In haar proefschrift Het Land van Herkomst beschrijft historicus Nadia Bouras aan de hand van persoonlijke verhalen van Marokkaanse Nederlanders het Nederlandse immigratiebeleid. ‘Behoud van de eigen cultuur werd als iets positiefs gezien, nu is het een bedreiging’.

Er wordt tegenwoordig veel gezeurd over de dubbele loyaliteit van Marokkaanse Nederlanders, die zich meer Marokkaan dan Nederlander voelen. Uit jouw proefschrift blijkt dat juist de Nederlandse overheid dat altijd aanmoedigde.

“Het behoud van de Marokkaanse identiteit werd inderdaad heel erg door de Nederlandse overheid gestimuleerd en gefaciliteerd vanuit de gedachte dat de Marokkaanse gastarbeiders uiteindelijk terug naar Marokko zouden gaan. Ook toen duidelijk werd dat ze zouden blijven, werd die eigen cultuur en identiteit als springplank gezien voor de integratie in Nederland.

De omslag kwam in de jaren negentig, omdat Marokkanen achterbleven in allerlei opzichten: het onderwijs, de arbeidsmarkt. Dat viel ook samen met een grotere zichtbaarheid van Marokkanen, de islam werd duidelijk zichtbaar. Toen werd die Marokkaanse identiteit opeens als een probleem gezien.

De overheid heeft in het begin zelf die transnationale migrant gecreëerd, die ze nu ziet als een marginale mens.”

Wat is dat, een transnationale migrant?

“Een migrant die zich makkelijk beweegt tussen het land van herkomst en het land van aankomst, die de verschillende aspecten van zijn identiteit makkelijk kan samenbrengen. Dat werd als iets positiefs gezien, dat je die verschillende identiteiten en culturen met elkaar wist te combineren. Nu geldt het als een bedreiging. In economische zin, want Marokkanen sturen geld naar Marokko dat ze hier in Nederland zouden moeten investeren, en in culturele zin, omdat ze de Nederlandse cultuur zouden afwijzen.”

Maar die situatie is door de Nederlandse overheid zelf gecreëerd.

“Klopt, vaak met een duidelijk doel voor ogen, maar heel vaak ook met onvoorziene gevolgen. Het onderwijs in de eigen taal bijvoorbeeld, dat is een hoofdpijndossier geworden. Maar daar bleef de overheid maar hardnekkig mee doorgaan.”

Integratie met behoud van eigen identiteit was dat, de creatie van een Marokkaanse zuil. Dat werkte goed voor alle andere groepen in Nederland: Rooms-katholieken, Hervormden, Gereformeerden, socialisten. Waarom werkte het niet voor de Marokkanen?

“Omdat er vanuit werd gegaan dat ze uiteindelijk zouden toch zouden terugkeren. Bovendien was de situatie bijzonder: ze kwamen naar Nederland in een periode dat er heel veel werk was, toen kwam er een economische recessie en werd er een immigratiestop afgekondigd. Marokkanen kónden niet terug vanwege de economische en politieke situatie in Marokko. Bovendien hadden ze allerlei rechten opgebouwd tijdens hun verblijf in Nederland: recht op sociale voorzieningen, een WW-uitkering, je zou gek zijn om die zomaar op te geven door naar Marokko terug te keren.

“Wat ook speelde was de gezinshereniging, de vrouwen en kinderen die naar Nederland overkwamen om zich bij hun man te voegen. Die viel samen met de werkloosheid in de jaren tachtig. Moet je je voorstellen: je bent een Marokkaanse gastarbeider, je verliest je baan, je gezin komt over, je kinderen moeten de taal leren, je vrouw zit thuis met de kinderen en jij zit zonder werk. Eigenlijk is het, in dat licht bezien, een wonder dat het nog redelijk goed gekomen is met de Nederlandse Marokkanen.”

Lijkt me ook niet makkelijk, terechtkomen van een situatie waarin je de banen voor het uitkiezen hebt, in die van werkloosheid op het moment dat je vrouw en kinderen overkomen.

“Gevallen helden noem ik ze.”

Omdat die mannen werkloos werden, waren ze opeens afhankelijk van hun vrouw.

“Voor vrouwen waren veel meer mogelijkheden om te werken, schoonmaakwerk, of iets met kinderen. Vader zat thuis en verloor zijn gezag. Dat probeerde hij te compenseren. Nu kon hij zich niet aansluiten bij de plaatselijke hockeyclub of de bridgevereniging. Hij ging dus naar de moskee.”

De islamisering van de Marokkaanse gemeenschap begon dus bij die mannen?

“Ja. Vrouwen hadden daar weinig interesse in. Die hadden het hier beter dan in Marokko, en wilden hun nieuw verworven positie graag behouden. Die zeiden: ‘we blijven hier, we gaan hier dingen doen’. Die mannen hadden de blik vaker gericht op Marokko.

In mijn vorige boek, Marokkanen in Nederland – Pioniers vertellen, beschrijf ik het ontstaan van Marokkaanse moskeeën in Nederland. Die waren er eerst niet omdat de gastarbeiders over het algemeen jonge mannen waren, in de regel niet buitengewoon geïnteresseerd in religie. ‘Bidden is iets wat je doet als je ouder wordt’, zeiden ze. Ze hadden geen vrouw en kinderen in Nederland, dus ze konden gewoon hun gang gaan. Heel veel Hollandse meisjes vielen op die donkere krullenbollen, daar verwekten ze kinderen mee.”

In je proefschrift beschrijf je hoe die meisjes op zoek gingen naar de vaders van hun kinderen in de pensions, waar die gastarbeiders woonden.

“Het blad van de Nederlandse Vereniging voor Seksuele Hervorming, Sekstant, schreef dat dat een ondoenlijke zaak was, omdat al die Marokkanen op elkaar leken. Dat was kenmerkend voor die tijd, de manier waarop er over immigranten werd gesproken, heel neerbuigend, heel paternalistisch. Er was een cultuur van linkse comité’s, subsidieverstrekkers en dergelijke, die alles ondersteunden als het maar authentiek Marokkaans was en vanuit de gedachte dat Marokkanen zielig waren.

Kijk naar de zogenaamde Kerk-Marokkanen, illegale immigranten die in 1978 hun toevlucht hadden genomen in een Amsterdamse kerk. Ze werden met uitzetting bedreigd en beweerden dat ze in Marokko zouden worden vervolgd en vermoord omdat ze als actievoerders zouden worden aangemerkt als politieke activisten. Ook door de sympathisanten werd daar heel erg de nadruk op gelegd, maar in het geval van de meeste kerk-Marokkanen was dat helemaal niet waar, die wilden gewoon een verblijfsvergunning.”

De Marokkaanse overheid was wel heel alert op politiek activisme onder Marokkanen in het buitenland.

“Marokko was nog een relatief jonge, zelfstandige staat en alles wat gezien werd als een bedreiging daarvan werd een kopje kleiner gemaakt. Franco hield de Spanjaarden in Nederland ook scherp in de gaten. Marokko riep daarom een rechtse organisatie in het leven, de Amicales, die alle politieke activisten in de gaten moest houden.”

Het was de Nederlandse overheid die de Marokkaanse arbeiders tot de Marokkaanse overheid veroordeelde. Ze hadden vergunningen nodig van de Marokkaanse overheid om in Nederland te kunnen werken, en moesten hun kinderbijslag op een Marokkaanse bankrekening laten storten.

“Ja, ook mannen die hier allang werkten, moesten allerlei papieren aanvragen bij de Marokkaanse overheid en waren daar dus van afhankelijk. En dat van die kinderbijslag is nog absurder. Dat een Marokkaanse overheidsinstelling verantwoordelijk was voor de uitvoering van de kinderbijslagregeling. Dat was om fraude tegen te gaan. Er waren namelijk vervalste familieboekjes in omloop waarin kinderen vermeld stonden die niet eens bestonden. De Marokkaanse overheid controleerde dat, door ambtenaren naar de dorpen te sturen waar die kinderen werden verondersteld te wonen.

Ik verdenk de Marokkaanse overheid er overigens van een aandeel te hebben gehad in die fraude, want het leverde veel kinderbijslag op, die naar Marokko werd gestuurd.”

De Marokkaanse overheid pikte daar ook een percentage van in.

“Ja, de Amicales zetten de Marokkaanse arbeiders onder druk, dat ze een bankrekening moesten openen bij de Marokkaanse Banque Populaire.

Heel veel mannen waren lid van de Amicales uit angst. Mijn vader ook, die had een lidmaatschapspasje van de Amicales, dat kostte vijfentwintig euro per jaar, waar ook je paspoortnummer op stond. Aan de grens kon je zonder zo’n pasje problemen krijgen. Of je werd niet geholpen in het consulaat. Marokkanen waren namelijk overal voor afhankelijk van de Marokkaanse overheid, van het opgeven van geboortes tot de ontvangst van de kinderbijslag.”

Met de complimenten van de Néderlandse overheid.

“Precies, en nu is dat een probleem, en dat is gek, dat gezeur over dubbele loyaliteit. Een paar jaar geleden was er een debat over en kreeg de Linkse Kerk de schuld, wat onzin is, want al die regelingen werden ingesteld door centrumrechtse regeringen. VVD’er Hans Wiegel is de architect van het Nederlandse minderhedenbeleid.”

En het bedrijfsleven. Het réchtse bedrijfsleven. Die wilden die Marokkaanse arbeiders.

“Inderdaad. Er was een roulatiesysteem, waarbij Marokkaanse arbeiders na twee jaar weer terug moesten en vervangen werden door anderen, maar het bedrijfsleven was daar tegen, want dat ging ten koste van de arbeidsproductiviteit. Het bedrijfsleven heeft heel erg gelobbied voor afschaffing van dat systeem, wat uiteindelijk ook is gebeurd.”

Je hebt zelfs een artikel opgediept uit De Telegraaf, die huilie-huilie deed omdat die fijne Marokkaanse illegalen dreigden te worden uitgezet.

“Dat leefde breed in de samenleving, dat dat niet kon. Daar was nauwelijks discussie over. Pas ten tijde van de Rushdie-affaire kwam daar een kentering in. Toen waren er zelfs linkse opiniemakers die zeiden dat je je moest aanpassen of anders moest oprotten. De SP was de eerste politieke partij die kritisch keek naar de integratie van minderheden. Die had het over het gejank uit de minaretten en dergelijke. Wat je nu van de PVV kunt verwachten, dat was in de jaren tachtig de woordkeuze van de SP.”

Wat was dan precies het probleem?

“De zogenaamde lange arm van de Marokkaanse overheid. In de jaren tachtig rolden linkse en rechtse Marokkanen voor het eerst vechtend over straat in Nederland. Over de Westelijke Sahara, over de politieke voorkeuren van een Marokkaanse presentator op de Nederlandse radio. Aanhangers van de Amicales stonden tegenover linkse Marokkanen, die kritisch stonden tegenover Marokko.”

Maar daar kregen de Nederlandse autochtonen toch niks van mee?

“Sterker nog, ik denk dat het ook aan de meeste Marokkanen voorbijging.”

Ik kan me wel de paniek nog herinneren toen Khomeini zijn fatwa over Salman Rushdie afriep. Opeens begonnen mensen in Nederland om de dood van een schrijver te roepen. Dat was nog nooit eerder gebeurd.

“Ja, maar daar had de Marokkaanse overheid niets mee te maken. De Marokkaanse koning werd wel ook gezien als een geestelijke leider, en als je tegen de koning was, was je dus ook tegen de islam. Tegelijkertijd heeft Marokko op religieus gebied weinig invloed. Nederlandse Marokkanen volgen bijvoorbeeld niet de Marokkaanse Ramadantijden, maar die van Saoedi-Arabië.”

Nee, maar dat is misschien nog wel erger, dat Marokkaanse moslims in Nederland andere buitenlandse autoriteiten gehoorzamen.

“Ik denk dat dat komt doordat de Nederlandse overheid altijd vooral linkse Marokkaanse organisaties heeft gesteund. Daardoor ontstond er ruimte voor wahabitische engerds uit landen als Saoedi-Arabië om conservatief-rechtse initiatieven in Nederland te steunen. Moskeeën kregen geen Nederlandse susbidie, dus die gingen de blik richten op Saoedi-Arabië.

Neem de Assalaam-moskee in Rotterdam. In mijn proefschrift beschrijf ik hoe die uiteindelijk met geld uit Dubai is gefinancierd. De Rotterdams gemeenteraad wilde een moskee voor Marokkanen, maar die werden al snel uit het moskeebestuur getrapt onder druk van de Dubaiaanse financiers, die door Rotterdam waren aangetrokken. Dus als Wilders over die moskee klaagt, denk ik: ‘Die hebben jullie daar zélf neergezet, jongen.'”

Volg Nadia Bouras op Twitter, word vriendjes met haar op Facebook, koop haar boek.

Tweet

boeken, Peter Breedveld, 08.12.2012 @ 11:50

[Home]
 

Δ