Libertair paternalisme
Alf Berendse
Illustratie: Wilhelm von Gloeden
Tirannie heeft een nieuwe naam gevonden: libertair paternalisme. De overheid dwingt het volk niet tot gewenst gedrag, maar verleidt burgers op slinkse wijze daartoe.
George Orwell wees op het gevaar van taalmisbruik door overheden. Newspeak: abstracte begrippen zoals vrijheid en verantwoordelijkheid verliezen elke betekenis en kunnen naar willekeur, demagogisch worden ingezet. Zo slaagde minister Klink van Volksgezondheid erin zijn anti-rookbeleid liberaal’ te noemen: betutteling is liberaal.
Weekblad De Groene Amsterdammer besteedt ruim aandacht aan dit verschijnsel met artikelen over het fenomeen libertair paternalisme’ (editie 29 mei 2009). Informerend, zoals De Groene Amsterdammer vaak is, maar te weinig kritisch.
Libertair, en de varianten libertarisch en liberaal, betekenen uitgaande van, en strevend naar, vrijheid’. Paternalisme is bevoogdend. Deze begrippen samenvoegen tot libertair paternalisme’ creëert een ondubbelzinnige contradictio in terminis. De tirannie claimt het woord vrijheid. Partijen als de VVD en de PVV hebben het voorwerk gedaan, in naam propageren zij vrijheid, in de praktijk zijn ze voor overheidsbemoeienis op alle leefgebieden. En van socialisten en christendemocraten kunnen we sowieso niets anders verwachten dan een tot staatsvorm verheven bemoeizucht. Nu kunnen links en rechts, confessioneel en progressief, zich dan eindelijk scharen achter één verbindende ideologie: libertair paternalisme.
De politieke filosofie is uitgewerkt door gedragseconoom Richard Thaler en jurist Cass Sunstein. Sunstein is volgens De Groene Amsterdammer de huisideoloog van Barack Obama, een intellectuele celebrity met een hang naar macht’.
Mensen maken, stellen Thaler en Sunstein, allerlei keuzes ten koste van hun gezondheid en welzijn, ingegeven door een gebrek aan zelfbeheersing en chronische zelfoverschatting, Dat zal best, dat is het recht om je na het genot beroerd te voelen, het recht op ziekte, het recht op zelfdestructie. Mensen genieten van vet en suiker en nemen obesitas, hartkwalen en diabetes op de koop toe. Een libertariër of liberaal zou zeggen eigen schuld, dikke bult’. De kosten voor medische behandelingen zijn volgens hen ook geen overheidsprobleem, dat moet de zelfdestructieve mens maar uitzoeken met zijn (vrijwillige, particuliere) zorgverzekeraar.
Sunstein, Thaler en Klink denken er anders over: de overheid moet burgers aansporen tot gezond gedrag. Klink is daarbij door de mand gevallen. Zijn horecarookverbod motiveerde hij als bescherming van horecapersoneel, maar het gaat hem om het uitbannen van rokers. Hij blijft erbij dat ook in horeca zonder personeel, en waarvan de uitbater zich over longkanker geen zorgen maakt, niet mag worden gerookt, ondanks een tik op de vingers door een oplettende rechter.
Geen enkele politieke partij durft ronduit te stellen dat zij individuele autonomie wil beperken, dus wordt de tirannie in hypocrisie verpakt. Hèt voorbeeld in Nederland in Nederland is gebruik van harddrugs. Heroïne of XTC in het bloed mag, maar je mag de middelen niet in je hand houden, kopen, verhandelen, of produceren. Zo stelt men voor dat er een liberaal druggebruik is en dat het zelfbeschikkingsrecht wordt gerespecteerd (je mag onder invloed zijn) terwijl tegelijkertijd de Opiumwet het uitoefenen van dit recht onmogelijk wil maken. Libertair paternalisme avant la lettre.
Een andere truc van deze politiek is de geen bezwaarmethode’, het ja, tenzij’. Medische gegevens worden centraal geregistreerd, Electronisch Patiëntdossiers, tenzij je daartegen protesteert. Zo steekt ook regelmatig het idee de kop op om iedereen te registreren als orgaandonor, tenzij je schriftelijk laat weten dat je dat niet wilt. De overheid maakt zich zo met enkele pennenstreken eigenaar van de medische gegevens en de lichamen van alle Nederlanders. Ze is als een dief die je huis leeghaalt en zich verdedigt met er was niemand aanwezig die zei dat ik de tv niet mocht pakken’.
Het libertair paternalisme stelt verder subtiele methoden voor om mensen te helpen’ de juiste keuzes te maken, waarbij de overheid bepaalt wat deze zijn: niet roken, geen vet eten, orgaandonor worden, geen schulden maken. De niet subtiele manieren kennen we al: accijnzen op tabak en alcohol, de nog in te voeren vettax’. Subtiel is een verplichting voor winkeliers: leg gezonde producten voor in het schap en de ongezonde hoog achterin. Marketing mag niet langer gericht zijn op winst, maar moet gezond leven stimuleren.
In De Groene Amsterdammer lees ik: Het is eenvoudig te stellen dat de overheid juiste keuzes moet bevorderen, maar hoe wordt bepaald welke dat zijn? De vraag hoe wordt bepaald wat de juiste keuze is, is echter niet van belang. De overheid moet zich gewoon niet met individueel gedrag bezig houden, zolang het niet misdadig is. Die politiek zou aanzienlijk schelen in de door iedereen te betalen belastingen.
Maar ook het libertair paternalisme stoelt op de gedachte dat de overheid zich overal mee mag, zelfs moet, bemoeien, en dat slechts de manier waarop aanpassing behoeft. Volgens het libertair paternalisme is de gemiddelde burger te dom om goede keuzes te maken. Een andere promotor van deze politiek, Francis Heyligen (PDF) stelt onomwonden dat individuen slechts in zeer beperkte mate rationeel zijn: Zij beschikken niet over de informatie nodig om optimale beslissingen te nemen. Hun kennis en intelligentie zijn te gering om verder dan enkele stappen vooruit te kijken. Ongetwijfeld beschouwt hij zichzelf als een zeldzame uitzondering en wil hij, net als Sunstein, wat tegen de macht aanschurken.
De overheid past zijn mensvisie toe als een self-fullfilling prophecy: behandel burgers als irrationeel en dom, en zij zullen irrationeel en dom zijn. Het excuus om de burger tegen zichzelf te beschermen. De overheid creëert burgers die niet zonder Postbus 51campagnes kunnen leven, die bij elke te maken keuze vragend opkijken: Wat zal ik doen, wat zegt de overheid dat goed voor mij is? De overheid maakt mensen op deze manier onmondig, niet meer in staat voor zichzelf te denken en zelfstandig keuzes te maken. Daarmee vergroot zij haar grip op mensen, daarmee vergroot zij haar macht. Er is niets liberaals aan, het is gewoon paternalisme, het dient de tirannie.
Alf Berendse wil niet tegen zichzelf worden beschermd. Niets is leuker dan tegen jezelf vechten, je wint altijd.
Alf Berendse, 02.06.2009 @ 12:21
29 Reacties
op 02 06 2009 at 13:08 schreef Nederlander:
Goede kolom. Mensen zijn dom, irrationeel en kortzichtig en dus gaan we de overheid absolute macht geven. Want de overheid wordt gevormd door engelen. De staat zij geprezen.
op 02 06 2009 at 14:34 schreef bottehond:
Verdiep je eens in de goeroe van Klink en Balkenende, Amitai Etzioni. Dan begrijp je dat hier een grotere gedachte achterzit, inderdaad een Brave New World.
op 02 06 2009 at 15:49 schreef smeets:
"De overheid moet zich gewoon niet met individueel gedrag bezig houden, zolang het niet misdadig is.."
Voor de overheid is misdadig gedrag het overtreden van wetten. Daarom is elke oprechte libertarier ook een misdadiger en crimineel als hij zou handelen naar zijn ideeen.
Het grote dilemna binnen het libertarisme dat de een zijn libertarisch recht om een wapen te dragen (veiligheid) botst met het recht van de andere libertarier om niet in de loop van een gun te hoeven kijken.
Ben reeel Alf, als een overheid wegvalt dan ontstaan er in het algemeen geen aantrekkelijke samenlevingen van individuele expressie.
Ik geloof niet zo in de overheid die bewust (Brave New World van Bottehond) kiest om zijn onderdanen te knevelen en te sturen. De meeste mensen vinden het fijn dat anderen voor hen kiezen en geven zich maar al te graag over aan diezelfde overheid, of identieke consumptiegedragingen of andere domme groepsprocessen.
"behandel burgers als irrationeel en dom, en zij zullen irrationeel en dom zijn."
Burgers ZIJN dom maar niet irrationeel. Schapengedrag is heeeeel rationeel en de overheid zegt en doet gewoon wat het grote midden wil horen. Dat we daar zelf niet bijhoren is kut. Helaas.
Dat zie je in de toemenden digitale controle van de elk individu. Het midden wil met alle liefde zijn vrijheid en zich laten controleren voor wat extra gemak en de illusie van veiligheid. En de "gezonde liberale ondernemersgeest" heeft weinig moeite om dit te faciliteren.
Daar hoeft een overheid niet eens voor aan te dringen.
op 02 06 2009 at 15:51 schreef smeets:
Ik bedoelde:
"Het midden wil met alle liefde zijn vrijheid opofferen…..
op 02 06 2009 at 18:46 schreef Alf Berendse:
De meeste mensen vinden het fijn dat anderen voor hen kiezen en geven zich maar al te graag over aan diezelfde overheid, of identieke consumptiegedragingen of andere domme groepsprocessen.
Ja, ja, het werkt twee kanten uit, en het versterkt elkaar: volk dat van eigen verantwoordelijkheid afwil en een machtige overheid. Maar we moeten blijven protesteren tegen de bemoeiziekte waar de overheid op stoelt. Omdat het ziek is.
op 02 06 2009 at 19:38 schreef Smeets:
Ik denk niet dat we zoveel verschillen in onze houding ten aanzien van een dominante overheid. Ik heb echter niet zo,n positief mensbeeld dat, als de keuze losgelaten wordt, dit direkt tot meer individuele beslissingen of een betere maatschappij zal leiden.
Ik denk dat het meest haalbare een machtsevenwicht is waarin in naam van de goede vrede afgesproken is om buitenstaanders en andersdenkenden, met rust te laten en in ieder geval niet op te knopen. Meer kunnen we niet verwachten.
op 02 06 2009 at 21:16 schreef bottehond:
op 02 06 2009 schreef Alf Berendse
Mensen die verantwoordelijkheid dragen voor bv. hun werk functioneren meestal aanzienlijk beter dan echte loonslaven. Marx wees daar al op, op het ontmenselijkende van een van zijn werkzaamheden vervreemde arbeider. Platte organisaties zijn (onder de juiste condities) gewoon beter. Datzelfde geldt, lijkt me, ook voor de relatie SStaat- burger. Wellicht is er zelfs een correlatie tussen een betuttelende SStaat en asociaal gedrag van mensen. Ratten in een kooi doen rare dingen.
op 02 06 2009 at 21:18 schreef Pieter:
Nou, het is lang geleden dat ik zo’n domme column heb gelezen.
Partijen als de VVD en de PVV hebben het voorwerk gedaan, in naam propageren zij vrijheid, in de praktijk zijn ze voor overheidsbemoeienis op alle leefgebieden.
Hoe zou ik dan het laatste voorstel van Rutte moeten duiden? Of de terugtredende overheid met het verkwanselen van de nutsvoorzieningen? Of de privatisering van de zorgverzekerings?
Klink is daarbij door de mand gevallen. Zijn horecarookverbod motiveerde hij als bescherming van horecapersoneel, maar het gaat hem om het uitbannen van rokers.
Nou da’s nieuws. De zogenaamde bescherming van horecapersonaal fungeerde slechts als juridische bouwsteen. Daarnaast hebben de meeste Nederlanders gewoon een schurfthekel aan rokers, zeker in restaurants. Uiteraard iets dat Klink negeert, nu zijn grote goeroe’s de klok hebben laten luiden in de Groene Amsterdammer.
Richard Thaler en Cass Sunstein zijn gewoon een stelletje nieuwlichters die paternalisme, of bevoogding, herdefinieëren. Paternalisme is zo oud als de bureaucratie, een log apparaat dat zich voedt met beleidsintenties en zo haar invloed op het maatschappelijk stelselmatig vergroot.
Libertair paternalisme is het zoveelste geneuzel in de marge. Halveer het ambtenarenapparaat en je minimaliseert de regelzucht.
Nou ik er aan denk, bij de meeste overheidsinstellingen waar ik projecten uitvoerde was de helft al geparkeerd. 75% reductie van Neerlands apparatsjik is nog een mooiere target.
Echt, het leven kan ook simpel zijn.
op 02 06 2009 at 21:34 schreef Pieter:
Platte organisaties zijn (onder de juiste condities) gewoon beter.
Een bedrijf als Essent voert als interne slogan werken in ketens. De werknemer als het ultieme workflow-instrument en de natte droom van de procesmanager.
Voor straf worden ze verkocht aan de Duitsers. Terecht.
op 02 06 2009 at 21:35 schreef Ozymandias:
Smeets heeft gelijk. De mensen willen graag betutteld worden. Ze willen overheid keuzes voor hen maakt, in plaats van dat ze die zelf maken.
Ik heb het wel eens met mensen over mijn keuze om geen vleesproducten van de bioindustrie te kopen. "Ik vind ook schandalig hoe met dieren van de bio-industrie wordt omgegaan," reageert men dan, "maar ik vind biologisch vlees te duur. Eigenlijk zou de overheid dat moeten subsidieren." Niet beseffende dat als de overheid het biologisch vlees zou subsidieren, dat nog steeds door de eigen belastingcenten moet worden betaald.
op 02 06 2009 at 22:09 schreef Pieter:
Dat leg jij uit als betutteling, maar kan ook heel makkelijk gezien worden als prioritisering. Dan spreekt de calculerende burger.
Dus de volgende keer moet je doorvragen. "Hoe zou dat betaald moeten worden?"
Nu ben jezelf betuttelend bezig. Je legt deze mensen een antwoord in de mond dat ze nooit hebben gegegeven.
op 02 06 2009 at 22:25 schreef Ozymandias:
Hoe dat betaald zou moeten worden? Subsidie komt uiteindelijk 1) uit de eigen zak of 2) andermans zak.
Optie 1) is idioot omdat men via het omweggetje van de overheid de biologische boeren en slagers wil betalen. Optie 2) is ook niet helemaal zuiver, omdat men anderen wil laten opdraaien voor de lasten van de eigen morele keuze.
Waarom kunnen mensen niet gewoon zelf hun eigen verantwoordelijkheid nemen?
op 02 06 2009 at 22:52 schreef Pieter:
Dat is zo, maar de omgekeerde weg kun je ook bewandelen. Stel biologische boer vrij van omzet- of winstbelasting en geef hem ook een rol in landschapsbeheer.
Ik ben wel eens in ene biologische winkel geweest maar de dubbele kostprijs betalen is wel erg veel van het goede. Heel veel mensen stellen dit op prijs dus de overheid kan dit stimuleren. Zonder bevoogding of regulering; ondernemingen die van algemeen nut zijn gewoon lager belasten.
Zo ging dat toch, tot aan de privatisering?
op 02 06 2009 at 23:07 schreef bottehond:
op 02 06 2009 schreef Ozymandias:
Mensen willen betutteld worden? Dat zal wel, maar niet door een mensvijandige SStaat. Vreemde generaliserende opmerking, trouwens.
op 02 06 2009 at 23:09 schreef Ozymandias:
Ok, dat is al redelijker.
Maar natuurlijk zal diervriendelijk geproduceerd vlees duur blijven. Of beter gezegd, relatief duur. Vlees is door de decennia heen steeds goedkoper geworden door de bio industrie.
Vroeger was een goed stukje vlees nog een luxe product. Zo bezien de prijs die je betaalt in de biologische winkel eigenlijk de normale prijs voor een stukje vlees.
op 02 06 2009 at 23:39 schreef Pieter:
Dat klopt, biologische veeteelt is extensief; er is meer weidegrond nodig voor dezelfde hoeveelheid malse biefstukjes.
Dit kun je compenseren door de biologische boer te belonen voor: minder krachtvoer, minder mest; minder bestrijdingsmiddelen, schoner grondwater; minder bodemverzuring, geen recycling van geneesmiddelen en andere troep in veevoer etc. ect. met een lager belastingtarief.
En de maatschappelijke kosten van bio-industrie zijn ook hoog: denk maar eens aan resistente ziekenhuisbacteriën die werden geboren in varkensfokkerijen. De biggetjes kregen antibiotica om ze sneller klaar te mesten voor de slacht.
Dus tel uit je winst.
op 02 06 2009 at 23:41 schreef bottehond:
Ik verlustig me soms in een een kilo stuntkarbonnade bij Arie de Knaller. Vooral als ik weer een spot van meljeudefensie heb motten aanhoren.
op 02 06 2009 at 23:43 schreef bottehond:
op 02 06 2009 schreef Pieter:
Dus tel uit je winst.
Ik tel mijn winst uit bij de kassa van Arie de Knaller.
op 02 06 2009 at 23:53 schreef Pieter:
Ja, je kunt natuurlijk niet altijd ethisch shoppen. Dan moet Ozzie mee op de bagagedrager en waar laat ik dan mijn boodschappentas?
op 02 06 2009 at 23:58 schreef Benfatto:
Biologische boeren een belastingvoordeel geven ten opzichte van de bio-industrie is nog steeds een vorm van subsidie, en Europeess gezien onhaalbaar.
Makkelijker is het om de 100% importheffing op vlees uit Africa en Zuid-Amerika op te heffen, plaatsen waar de diertjes vrij ronddartelen.
Daarnaast werd er ergens genoemd dat de VVD liberaal is, met als argument de vermeende privatisering in de zorg. Die privatisering heeft nooit plaatsgevonden, in plaats daarvan hebben we een zwaar gereguleerde markt met enkele grote spelers. Het zelfde zie je bij het openbaar vervoer, zelfs met de taxi’s.
De energiemarkt is iets vrijer dan de andere voorbeelden, maar ook daar zien we een onwerkbare situatie van netwerkbeheerders en energieproducenten.
De enige echte privatiseringen hebben plaatsgevonden bij markten voor (mobiele) telefonie en internetverkeer.
Klachten iemand?
op 03 06 2009 at 04:43 schreef Mark:
Goed stuk. Ik vecht ook altijd tegen mezelf, maar ik verlies altijd.
op 03 06 2009 at 08:01 schreef Alf Berendse:
Pieter, het laatste voorstel van Rutte? Hij heeft niet gezegd dat je de holocaust mag ontkennen. Had hij dat maar gezegd, het is een speerpunt in het debat over vrijheid van meningsuiting.
Terugtredende overheid bij de verkwanseling van nutsbedrijven? De overheid bepaalt dat de bedrijven moeten worden gesplitst in een bedrijf voor infrastructuur en een bedrijf voor consumentengoederen. Dat is bij de NS gebeurd (Pro-rail en NS) dat moet ook zo bij de energiebedrijven. De overheid bepaalt de grenzen van de handel.
De zorgverzekering is slechts in naam geprivatiseerd. De overheid bepaalt wat in het basispakket zit en hoe hoog de eigen bijdrage moet zijn. De overheid legt de verzekeringsmaatschappijen aan de ketting.
Klinks juridische bouwsteen, de bescherming van horecapersoneel, is omgevallen. Dat accepteert hij niet, hij zal er de wet op aanpassen. Ik weet ook wel dat het een smoes was. Wat de meeste Nederlanders vinden van rokers in horeca doet er helemaal niet toe, dat zou tirannie van de meerderheid zijn. Een café is eigendom van de uitbater, hij beslist of er wel of niet mag worden gerookt, zo moet het zijn.
Dat libertair paternalisme oude wijn in nieuwe zakken is, begrijp ik ook wel en schreef ik. Mijn schrijven begint er mee dat deze keer het woord libertair wordt misbruikt , zoals de VVD het woord liberaal misbruikt, en de VVD èn de PVV het woord vrijheid misbruiken. Thaler en Sunstein strooien mensen zand in de ogen door het woord libertair te gebruiken.
op 03 06 2009 at 09:40 schreef Pieter:
Rutte vindt dat je de holocaust mag ontkennen, tenzij je het gebruikt voor het aanzetten tot haat.
"Hoe onzinnig het ook is dat iemand de holocaust ontkent, verbieden moet niet. Dan gaan mensen niet in discussie en kun je ze dus niet van hun ongelijk overtuigen.
Aldus Rutte in een letterlijk citaat. Verder is het ontkennen van de holocaust niet verboden bij de wet maar strafbaar op basis van jurisprudentie (aanzetten tot haat).
Erg jammer dat de politieke elite, met uiteraard het CDA voorop, zich aan de politieke schawalbe begeeft.
op 03 06 2009 at 12:13 schreef hj:
bobo: Het is gewoon een feit dat de overheid vele maten te groot is.
Dat is geen feit, dat is een mening. Hoe groot de overheid moet/mag zijn is een kwestie van smaak en politieke overtuiging.
op 03 06 2009 at 12:17 schreef Pieter:
Biologische boeren een belastingvoordeel geven ten opzichte van de bio-industrie is nog steeds een vorm van subsidie, en Europeess gezien onhaalbaar.
Onzin. Dat is geen subsidie meer een direct belastingvoordeel dat je kunt financieren door te bezuinigen op bijvoorbeeld wachtgeld. En heeft met Europa niets te maken aangezien de lidstaten zelf hun belastingtarieven vast stellen.
Je hebt te lang op stal gestaan. Dit is wat je noemt een bok schieten.
op 03 06 2009 at 12:58 schreef bobo:
Het is gewoon een feit dat de overheid vele maten te groot is.
Bovendien is iedere organsatie erop ingesteld om zichzelf in stand te houden en te groeien. In Nederland is dit veel te ver doorgeschoten en er lijkt geen eind aan te komen.
Ik zou als politicus echt inzetten op een veel kleinere overheid want iedere organsatie die voor zolang zoveel heeft mogen groeien moet een keer reorganiseren.
Die hele deurwaardersindustrie zou in Nederland overbodig worden als we morgen nog maar 25% inkomstenbelasting zouden hoeven te betalen. De economie zou floreren en werkgegenheid volop in ons sterke midden en kleinbedrijf.
Stel jezelf eens de vraag: wat kunnen 1,5 miljoen ambtenaren wat 500,000 ambtenaren niet kunnen? Al die lokale ‘koningkrijkjes’ in de dorpen en steden, daar mag volgens mij best eens flink op bezuinigd worden en in het ambtenaren
Bestand gesneden, dan kan meteen de inkomstenbelsting omlaag en moeten de ambtenaren zich eens met echt werk gaan bezighouden ipv. De burger verdacht maken.
Een grote schop onder de kont dus, en een halvering van het ambtenarenbestand. Ga in godsnaam iets nuttigs doen.
op 04 06 2009 at 01:46 schreef Jur:
Interessante column.
op 04 06 2009 at 14:40 schreef Laila:
Ik zie de burgers niet als vrije mensen maar als verlengstukken van de regering en dat kan in een enkel geval gunstig uitpakken maar ik bemerk dat dat hoe langer hoe meer ongunstig begint uit te pakken.
op 05 06 2009 at 21:04 schreef Alf Berendse:
Vrije mensen als verlengstukken van de regering. Dat vind ik nou echt de omgekeerde wereld. De regering moet ten dienste staan van vrije mensen, met geen andere taak dan die vrijheid beschermen.
De overheid moet er niet zijn om individuen tegen zichzelf te beschermen.
RSS